02.08.2025
Հունիսի 29–30-ը Ամերիկյան Համալսարանի (AUA) Հանրային հարցերի բարոյագիտության կենտրոնի (Center for Ethics in Public Affairs - ETICA-ի կողմից կազմակերպված «Ազգային ինքնությունը ճգնաժամի ժամանակ» թեմայով առաջին միջազգային գիտաժողովին մասնակցեցին Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի գիտաշխատողներ Սուրեն Մանուկյանը և Արման Խաչատրյանը։
Երկօրյա համաժողովը, որին մասնակցում էին շուրջ 60 հայ և միջազգային հետազոտողներ և մոտ 200 մասնակիցներ, հարթակ հանդիսացավ ազգային ինքնության ձևավորման, հիշողության, բռնության և մշակութային ժառանգության վերաբերյալ միջգիտակարգային քննարկումների համար։
Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի Վ. Դադրյանի անվան Համեմատական ցեղասպանագիտության բաժնի վարիչ Սուրեն Մանուկյանը հանդես եկավ «Լռությունից դեպի պայքար. Հայոց ցեղասպանությունը և հայկական ազգային ինքնության վերափոխումը» զեկույցով։ Նա ներկայացրեց, թե ինչպես է ցեղասպանության հիշողությունը՝ անցնելով լռեցման փուլից դեպի քաղաքական պայքար, արմատապես վերափոխել հայկական ազգային ինքնությունը։ Մինչև ցեղասպանությունը ազգային ինքնությունը կառուցվում էր լեզվի, կրոնի և մշակույթի հիման վրա, մինչդեռ հետագայում այն ձևավորվեց նաև որպես հիշողության, վերապրումի և արդարության պահանջի կրող ինքնություն։ Մանուկյանը ցույց տվեց, որ 1965 թ․-ի երևանյան ցույցերն ու Ծիծեռնակաբերդի հուշահամալիրի կառուցումը դարձան համազգային հիշողության ձևավորման առանցքային պահեր։ Կատարվեց անցում՝ մասնավոր սուգից դեպի հրապարակային և քաղաքական պայքար, ինչն էլ ամրապնդեց համահայկական ինքնության քաղաքականացման գործընթացը։ Այս ամենը, ըստ Մանուկյանի, Հայոց ցեղասպանությունը վերածեց ոչ միայն պատմական ողբերգության, այլև ազգային ինքնության վերասահմանման հանգուցային կետի։
Հայոց ցեղասպանության զոհերի ու վերապրողների փաստագրման և ուսումնասիրության բաժին գիտաշխատող Արման Խաչատրյանի զեկույցը վերնագրված էր «Իսրայելահայերը. նոր դերակատարներն ու ինքնության բախումները հին սփյուռքում»։ Նրա հետազոտությունը նվիրված էր Իսրայելի հայկական համայնքում դերային նոր փոփոխություններին, որտեղ ուսումնասիրության առարկա էր դարձել մի կողմից Երուսաղեմի ավանդական համայնքի և վերջին տասնամյակներում Իսրայել ներգաղթած հայերի, մյուս կողմից այս վերջինների և Երուսաղեմի հայոց պատրիարքության հարաբերությունները։ Նորեկները, որոնք սկսեցին բնակություն հաստատել հատկապես ոչ ավանդական վայրերում, ինչպես օրինակ Պետահ Տիկվայում, կազմակերպեցին իրենց ազգային ուրույն կյանքը՝ ստեղծելով կիրակնօրյա դպրոց և մշակութային միություններ, ինչպես նաև փորձեցին ակտիվորեն ինտեգրվել Իսրայելի ներհասարակական և ներքաղաքական կյանքին։ Խաչատրյանը նաև ներկայացրեց, թե ինչպես են նորեկները կազմակերպում իրենց մշակութային և համայնքային գործունեությունը, ինչ խոչընդոտների են բախվում այս ճանապարհին։ Ձևավորված նոր իրողության պայմաններում մի կողմից նորեկների, մյուս կողմից ավանդական համայնքի և պատրիարքության հարաբերությունները բախվեցին նոր մարտահրավերների, որտեղ սփյուռքյան ինքնության վերաբերյալ ընկալումները՝ ենթարկված լինելով տարբեր փորձառությունների և փոխազդեցությոնների, առանցքային նշանակություն ունեցան։ Հատկանշական է, որ այս մարտնչող ինքնությունների վրա մեծ ազդեցություն ունեն ոչ միայն ազգային հիշողությունները, ինչպես օրինակ Հայոց ցեղասպանությունն ու Արցախյան պատերազմը, այլ նաև արաբ-իսրայելական երկարատև կոնֆլիկտը։
