14.12.2024


Ermenistan Hareketi'nin başlangıcından sonra, Sovyet Azerbaycanı'nda yaşayan Ermeni nüfusu üzerinde etnik temele dayalı zulüm ve baskıların yeni bir dalgası başladı. 27-29 Şubat 1988 tarihlerinde, Sovyetler Birliği'nin uluslararasıcılığın simgesi olarak kabul edilen Sumgayıt şehrinde, Ermeni nüfusuna yönelik katliamlar gerçekleşti. Bu olaylar, Azerbaycan'da Ermenilere karşı işlenen suçlar zincirinin ilk adımıydı. Ayrıca, Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nden Ermeni nüfusunun kitlesel sürgününü başlatan olaylar oldu. Sumgayıt katliamları, Sovyet merkezi yönetimi tarafından "haydutluk eylemleri" olarak sunuldu, katliamı organize edenler ortaya çıkarılmadı ve cezalandırılmadı. Sumgayıt katliamlarına yönelik yasal ve siyasi değerlendirmelerin eksikliği, Azerbaycan'da Ermeni düşmanlığının daha da yayılmasına ve Ermeni nüfusuna karşı yeni katliamların yapılmasına yol açtı.

Sovyet Azerbaycanı'nda Ermenilere yönelik bir diğer nefret dalgası, 1988 sonbaharında yükseldi. 18 Kasım 1988'de, Sumgayıt katliamcılarından Ahmed Ahmedov hakkında Sovyetler Birliği Yüksek Mahkemesi tarafından ölüm cezası verilmesine dair karar açıklanmıştır. Bu karara, Azerbaycan'daki neredeyse tüm Ermeni nüfusunun yaşadığı bölgelerde Ermenilere karşı yapılan halk mitingleri takip etti. Nefret dalgası, Azerbaycan'ın ikinci büyük şehri olan Kirovabad’da zirveye ulaştı. 21 Kasım 1988’de, şehrin Lenin Meydanı'nda "Ermenileri öldürün" ve "Defolun Ermeniler" gibi sloganlar atıldı. Mitinge katılanlar, polis eşliğinde Kirovabad'ın Ermeni mahallesine doğru yürüdüler.

Aziz Gregory Işıklandırıcı Kilisesi yakınlarında Ermeni nüfusuna yönelik katliamlar yapıldı, ancak şehrin Kızıl Köy bölgesindeki Ermeniler direniş gösterdi ve katliamcılar geri çekilmek zorunda kaldı. Takip eden günlerde, katliamcılar şehirdeki Ermeni nüfusunu "avlamaya" başladılar, Ermeni vatandaşları bulup öldürerek, onların evlerini tahrip ettiler. Ermeni nüfusu, şehrin Ermeni kısmını korumak, gerekli bilgileri toplamak, şehirdeki Azerbaycanlı bölgesinden kaçan Ermenilere ve yaralılara yardım sağlamak amacıyla bir öncü grup oluşturdu. Öz savunma sayesinde, şehrin Ermeni nüfusunun büyük çoğunluğu fiziki yok olmaktan kurtuldu ve Ermenistan'a geçme imkanı buldu.

Hem Azerbaycan'daki diğer Ermeni nüfuslu bölgelerde, hem de Kirovabad'daki katliamların kurbanları ve yaralıları hakkında kesin bir rakam bilinmemektedir. Bazı (uluslararası da dahil) kaynaklar, 130 Ermeni'nin öldüğünü belirtmiştir. Tanıkların ifadelerine göre, katliam sırasında suçluların çoğu, Ermenilerin kesin adresleriyle birlikte listelere sahipti. Kirovabad'daki katliamın ardından, şehir ve çevresindeki yerleşim yerlerinden Ermeni nüfusu sürgün edilmiştir ve Azerbaycan'ın başka Ermeni nüfuslu bölgelerinden de büyük bir Ermeni göçü yaşanmıştır. Fotoğraflar: KarabakhRecords web sitesi



Gayane Hovhannisyan, Ph.D.
Ermeni Soykırımı Müzesi-Enstitüsü'nün, Artsakh, Nahçıvan ve Azerbaycan'daki Ermeni nüfuslu bölgelerdeki Ermenilerin baskı altına alınması konusundaki araştırma bölümünde bilimsel araştırmacı