24.04.2014
Mart 1919’da, Constantinople’de Ermeni Soykırımından hayatta kalan birtakım Batı Ermeni aydınların inisyatifiyle özel bir komisyon kuruldu. Komisyonun temel amacı Soykırımın dördüncü yıldönümü anma törenlerini düzenlemek idi. “Onbir Nisan Yas Töreni Encümeni” olarak tanılan komisyon 13 üyeden oluşturuldu: Yevpime Avetisyan, Zaruhi Galamkeryan, Mari Stambulyan, Perçuhi Parsamyan, küçükhanım Arpiar, Tigran Zaven, Merujan Parsamyan, Hakob Siruni, Gevorg Mesrop, Tagvor Sukiasyan, dok. Barseğ Tinanyan, Şahan Perperyan ve Hovhannes Poğosyan. Onların ısrarlı çabaları sayesinde Constantinople’de ilk kez olarak Mets Yeğernin kurbanlarını anma töreni gerçekleştirildi. Batı Ermeni yazar, toplum adamı Hakob Siruni hatıralarında böyle yazdı: “Düzenlediğimiz yas töreni geleneksel oldu. O günden beri 24 Nisan milli yas sembolu olarak kabul edildi”.
Komisyonun kararıyla anma etkinlikleri 11/24 Nisan’da olmalıydı, fakat, muhtemelen, Ermeni Patriğinin rahatsızlığından dolayı bir gün ertelendi.
12/25 Nisan 1919’da Constantinople’nin Bera mahallesinde bulunan Surb Yerordutyun kilisesinde Piskopos Mesrop Naroyan tarafından Ermeni Soykırımının kurbanları için dua okundu. Türkiye Ermenileri Patriği Zaven Yeğiayan vaazında şöyle konuştu “Bütün kurbanlar buğday taneleridir. Bu taneler büyüyecek ve pekçok netice verecek…”.
“Verçin Lurı” (Son Haber) gazetesinde çalışan Ermeni gazeteci Hakob Ter-Hakobyan günün anlamı hakkında böyle yazdı: “Bugün bizim yüreklerimiz pekçok kıymetli insanın aramızdan ayrılmış oldukları derdinden eziliyor, bu mütevazı yas töreniyle bir kez daha göz yaşı döktük kaybetiğimiz sevgili ınsanlar ve anıları için… onların ayrılmasından dört ağır yıl geçti ve o yılların açdığı boşluk birden azaldı, ve biz … buradan onların ruhunu selamlıyoruz…”.
Öğlen kilisede toplanan kalabalık Çeşme mahallesindeki Ermeni Protestan Surb Yerordutyun kilisesiye taşındı. Orada yapılan cenaze töreninden sonra, söylevlerle, deyimlerle, dinsel müzikle “yas töreni” seremonisi gerçekleştirildi. “Yas Töreni Encümeni” isminden Şahan Perperyan açılış konuşması yaptı, sonrasında da Ermeni partilerinin temsilcileri Vahan Zeytuntsyan ve prof. H. Hakobyan, Tabipler Birliğinden dok. Khancyan, Muallim Kurumundan Gevorg Mesrop v.s. söz aldılar. Konuşmalar kurban olan aydınların şiirleriyle ve yas melodileriyle kesildi. Yas günü vesilesiyle Teodik tarafından düzenlenen “11 Nisan için Anıtı” adlı “Constantinople’nin ve ilçelerin kurban olan aydınların yas çelengı olarak” kitap yayınlandı.
Constantinople’de gerçekleştirilmiş Ermeni Soykırımının kurbanlarını anma töreni kendi türünde tek değildi: 24 Mart 1919’da yine Bera’daki Surb Yerordutyun kilisesinde Birinci Dünya Savaşı yıllarında ölen Amerikalı misyonerlerin ruhları için Ermeni Patriği dua okudu. Törende Turkiye’deki Amerika elçiliğinin üst düzey yetkilileri Sayın Heykı ve Fauel Beyefendiler, “The Times” gazetecisi, yüzbaşı Penet ve başkaları iştirak ettiler. Ertesi gün, 25 Mart’ta Vatikan Ermeni Katolik kilisesinde Papa onayıyla Ermeni Soykırımının kurbanları için aynı seremoni gerçekleştirildi. Seremonide İtalya Ermenileri hariç, Papa temsilcisi olarak birkaç Kardinallar ve Piskoposlar, İtalya hükümetinin üyelerinden Eğitim bakanı M. Lucatti, Parlamento başkanı Lombardo, Dışişleri bakan yardimcısı, İtalya’daki Fransa elçisi ve diğer memurlar da iştirak ettiler.
24 Nisan anma ve yas günü resmi olarak sadece 2 yıl sonra kabul edildi. 1921’de Ermeni Katoğikosu özel kararı ile Constantinople’de Ermeni Patriğine “Dünya Savaşı yıllarında bizim binlerce kurbanın anısına” 11/24 Nisan milli yas günü olarak tanımlarak bugünden itibaren (24 Nisan) Ejmiatsin takviminde yas günü olarak kaydedildiğini ve Patrik takviminde de kaydedilmesi gerekdiğini dile getirdi. 23 Nisan’da Patrik özel genelge ile İstanbul’daki bütün Ermeni yayınevilerine “Bundan sonra Katoğikosun emriyle savaşta ve tehcirde kurban olanları anma günü olacak” yazısı gönderdi. 24 Nisan 1919’da (Palm Pazar günü) İstanbul’daki bütün Ermeni kiliselerinde “Ermenilerin tehciri ve kurban olanlar” için dua okundu. Ardından Ermeni Soykırımınından kurtulan bir kaç Ermeni aydın ve rahipler (Yeğişe Duryan, Hraç Yervand, A.Mikayelyan, Hovsep Ter-Margaryan ve diğerleri) toplanan halkına Soykırımın masum kurbanlarının anılarını daima unutulmaması ve ümitin kesilmemesi için beyanatta bulunarak söz aldılar.
