28.01.2023


Ermeni tarihinin farklı dönemlerinde, Ermeni savaşçılar çok eşitsiz koşullarda vatanları, aileleri, yaşamları, onurları ve nihayet inançları için savaşmak zorunda kalmışlardır. Ermeni savaşçının kahramanlıkları, gelecek nesillerin eğitim ve değerler sistemi oluşumunda eşsiz bir öğüt ve mesajı özetlemektedir.

Ermeni Soykırımı’ndan korkan genç Ermenilerin çoğu, Türk soykırım politikasına karşı mücadeleyi sürdürmek için “Doğu Lejyonu” askeri birliğine katıldı. Ekim 1916’da imzalanan Fransız-Ermeni anlaşmasıyla oluşturulan lejyon, Şubat 1919’da “Ermeni Lejyonu” olarak yeniden adlandırıldı.

Ermeni lejyonerlerinin Suriye-Filistin cephesinde Fransız ordusunun bir parçası olarak Osmanlı İmparatorluğu’na karşı savaş operasyonlarına katılması gerekiyordu. Buna karşılık Fransa, savaşın bitiminden sonra Kilikya Ermenistanı’na özerklik verme sözü verdi. Ermeni gönüllüler, kırmızı, beyaz ve mavi dikey çizgili, “Tanrım, Ermeniler’i koru” yazılı kendi bayraklarına sahip olma ayrıcalığına sahipti.

Ermeni gönüllüler defalarca fedakarlıklarıyla öne çıktılar; özellikle 19 Eylül 1918’de ünlü Arara (Filistin) savaşında adını zaferle taçlandırarak Osmanlı İmparatorluğu'na karşı kazanılan zafere büyük katkı sağladı. 1918’de Ermeni Lejyonu’nun dört taburu vardı (yaklaşık 5.000 asker). Kasım-Aralık 1918'de Ermeni Lejyonu Kilikya'ya girerek önemli stratejik mevzileri ve düğümleri ele geçirdi.

Savaşın sona ermesinden sonra Fransa'nın doğu politikasındaki değişiklik sonucunda Kilikya’ya hiçbir zaman özerklik verilmemesine ve Ermeni Lejyonu Ağustos 1920’de dağıtılmasına rağmen, dört yıllık tarihi boyunca Ermeni gönüllüler defalarca fedakarlıklarıyla öne çıktı; Birinci Dünya Savaşı'nda Türkiye’ye karşı kazanılan zafere büyük katkı sağladı. Sonuç olarak, Mayıs 1918’de Sardarapat, Baş-Aparan ve Gharakilisa’da, henüz Birinci Dünya Savaşı sırasında, devletin yokluğunda, birleştirilip muzaffer özsavunma savaşları yapılmasına katkıda bulundu ve böylece Doğu Ermenilerini yaklaşan soykırımdan kurtardı.

Seda Parsamyan
ESME müze sergilerinin organizasyon sorumlusu