Գիտաժողովի խորագիր` Զմյուռնիան՝ Հայոց և Հունաց ցեղասպանությունների ուղեծիրում. բնաջնջում, հրկիզում և տարագրություն (սեպտեմբեր, 1922 թ.)
Գիտաժողովի անցկացման ժամանակը` 14-15 սեպտեմբերի, 2022 թ.
Գիտաժողովի անցկացման վայրը` Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտ, Երևան, Հայաստանի Հանրապետություն
Գիտաժողովի կազմակերպիչ՝ «Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտ» հիմնադրամ
Գիտաժողովի համակազմակերպիչներ՝ ԵՊՀ Հայագիտական հետազոտությունների ինստիտուտ, Խ. Աբովյանի անվան հայկական պետական մանկավարժական համալսարան, Հայկազյան hամալսարան (Լիբանան), Սալոնիկի Արիստոտելի անվան համալսարանի պոնտագիտության ամբիոն (Հունաստան)

2022 թ․ սեպտեմբերին լրանում է Հայոց և Հունաց ցեղասպանությունների վերջին փուլի՝ Զմյուռնիայի հայ և հույն բնակչության կոտորածների, հայկական ու հունական թաղամասերի կանխամտածված հրկիզման 100-րդ տարելիցը։

Զմյուռնիան իր բազմազգ ու բազմամշակույթ գոյությամբ մեծապես նպաստել է թե՛ հայերի ու հույների, և թե՛ զմյուռնիաբնակ օտարազգիների առաջընթացին: Քաղաքի հունական համայնքն իր զարգացումն ապրել է Հունաստանի և տեղի հարյուրավոր հույների նախաձեռնությունների շնորհիվ: Զմյուռնիայի հունական համայնքը կարևորում էր մշակույթի, կրթության զարգացումը, եկեղեցու դերը:

Կոստանդնուպոլսից հետո Զմյուռնիան Օսմանյան կայսրության արևմտյան ափի երկրորդ խոշոր հայաշատ քաղաքն էր, եվրոպական պետությունների դիվանագիտական գործունեության կարևոր կենտրոնը։ Տեղի հայ բնակչությունը դարերի ընթացքում ձեռք էր բերել մշակութային ուրույն դիմագիծ:

Առաջին համաշխարհային պատերազմում Օսմանյան կայսրության և նրա դաշնակիցների պարտությունից հետո 1919 թ. հունվարին իր աշխատանքներն է սկսում Փարիզի հաշտության համաժողովը, որը շարունակվում է մինչև 1920 թ. հունվար: Հունաստանը, մասնակցելով պատերազմին և կատարելով դաշնակցային պարտավորությունները, ակնկալում էր թուրքահպատակ հույների խնդրի արդարացի լուծում:

Հույն-թուրքական պատերազմը սկսվում է 1919 թ. մայիսի 15-ին, երբ հունական զինված ուժերը, Փարիզի հաշտության համաժողովի որոշումների համաձայն, իրենց հսկողության ներքո են վերցնում Զմյուռնիան: 1920 թ. օգոստոսի 10-ին կնքվում է Սևրի հաշտության պայմանագիրը, ըստ որի՝ Զմյուռնիան պետք է անցներ Հունաստանին և կառավարվեր հինգ տարով, սակայն նավահանգստում պետք է բարձրացված մնար սուլթանական դրոշը: Անկարայի քեմալական կառավարությունը չի ճանաչում Սևրի պայմանագիրը:

1921 թ. հունվարի 10-ին և մարտի 31-ին Ինոնյու գյուղի մոտ հունական բանակը պարտվում է, սակայն ամռանը նոր հարձակում է ձեռնարկում՝ հուլիսին գրավելով Էսքիշեհիրը, Աֆիոն-Քարահիսարը, իսկ օգոստոսին մոտենում է Անկարային: 1921 թ. օգոստոսի 23-ից սեպտեմբերի 13-ը Սանգարիոս (Սաքարիա) գետի մոտ տեղի ունեցած ճակատամարտում հունական բանակը պարտվում է:

1922 թ. սեպտեմբերի 9-ին թուրքական բանակը, հաջորդ օրը Մուստաֆա Քեմալը մտնում են Զմյուռնիա, որտեղ, տեղի հայ և հույն բնակչությունից բացի, ապաստանել էին նաև տասնյակհազարավոր գաղթականներ: Օսմանյան պետության փլատակների վրա նոր պետության հիմքեր ստեղծող քեմալական ազգայնականները, շարունակելով 1914-1915-ից ի վեր Արևմտյան Հայաստանում, Կիլիկիայում, Փոքր Ասիայում հայերի, հույների, ասորիների դեմ երիտթուրքերի ցեղասպան քաղաքականությունը, իրագործում են Զմյուռնիայի հայերի և հույների բնաջնջումը։

Կոտորածներն ուղեկցվում են թալանով ու ավերածություններով: Սեպտեմբերի 13-ի լույս 14-ի գիշերը հայերի և հույների տների հրկիզումներն աստիճանաբար վերաճում են համատարած հրդեհի, որը, շարունակվելով մի քանի օր, ավերակների ու մոխրակույտի է վերածում քաղաքի հայկական (Հայնոց), հունական ու եվրոպական թաղամասերը: Մոտավոր հաշվարկներով՝ Զմյուռնիայում և շրջակա բնակավայրերում տեղի ունեցած կոտորածներին զոհ է դառնում 100-120 հազար քրիստոնյա։

Զմյուռնիան՝ արևելաքրիստոնեական հին ազգերի մշակույթի դրոշմը և աշխարհին առավել հայտնի որպես «Արևելքի փոքր Փարիզ»՝ կործանվում է. Զմյուռնիայի նավահանգստում խարիսխ գցած մեծ տերությունների տասնյակ ռազմանավեր նախընտրում են չմիջամտել ծավալվող սարսափելի ու ողբերգական իրադարձություններին: Ավելին՝ օգնություն աղերսող և փրկության հույսով դեպի ռազմանավերը լողացող հայերին ու հույներին թույլ չեն տալիս տախտակամած բարձրանալ՝ դատապարտելով նրանց անխուսափելի մահվան: Բարեբախտաբար կային նաև բացառություններ. հրաշքով փրկված Զմյուռնիայի հայերն ու հույները բնակություն են հաստատում Աթենքում և մերձակա քաղաքներում, Հունաստանի արևելյան կղզիներում։

«Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտ» հիմնադրամը 2022 թ․ սեպտեմբերի 14-ին և 15-ին ԵՊՀ Հայագիտական հետազոտությունների ինստիտուտի, Խ. Աբովյանի անվան հայկական պետական մանկավարժական, Բեյրութի Հայկազյան և Սալոնիկի Արիստոտելի անվան համալսարանների հետ համագործակցությամբ հրավիրում է միջազգային գիտաժողով: Այն միավորող հարթակ է ցեղասպանագետների, պատմաբանների, ազգագրագետների, արվեստաբանների, հոգեբանների, իրավունքի մասնագետների և բոլոր այն հետազոտողների համար, որ պատրաստակամ են ներկայացնելու Զմյուռնիա քաղաքի պատմության և մշակույթի վերաբերյալ իրենց ուսումնասիրության արդյունքները՝ նպաստելով ցեղասպանագիտության զարգացմանն ուղղված ևս մեկ կարևոր քայլի:

Հետազոտությունների արդյունքների համառոտագրերը պատրաստելիս անհրաժեշտ է առաջնորդվել, միևնույն ժամանակ չսահմանափակվել թեմատիկ հետևյալ դասակարգմամբ.

• հայ և հույն կրթամշակութային հաստատությունների գործունեությունը Զմյուռնիայում,
• Զմյուռնիայի հրատարակչական մշակույթը,
• Զմյուռնիայի դպրությունը, գրչությունը, արվեստը (թատրոն, կերպարվեստ, երաժշտություն),
• Զմյուռնիայի հայ և հույն մտավորականությունը,
• Զմյուռնիայի պարբերական մամուլը,
• Զմյուռնիայի հայ և հույն հոգևոր առաջնորդները,
• Զմյուռնիայի հայ և հույն արհեստավորությունը,
• Զմյուռնիայի կրոնական կյանքը. միջկրոնական փոխհարաբերություններ,
• Հայ առաքելական, Հույն ուղղափառ, Կաթողիկե եկեղեցիների գործունեությունը Զմյուռնիայում,
• քրիստոնեական ժառանգության ոչնչացումը Զմյուռնիայում,
• ոճրագործը և զոհը. հիշողության մշակույթ, հոգեբանական ուրվագծումներ,
• զանգվածային բռնություններ, ինքնապաշտպանություն և անհատական դիմադրություն,
• փրկության գործը. մարդասիրական ձեռնարկումներ,
• վերապրածների տարագրությունը և ներգաղթը Խորհրդային Հայաստան,
• մարդու իրավունքների խախտումը. իրավական գնահատականներ և հեռանկարներ:

Գիտաժողովի աշխատանքային լեզուները` հայերեն, հունարեն, անգլերեն

Միջազգային գիտաժողովի նյութերը՝ որոշակի ընտրությամբ, կհրատարակվեն առանձին ժողովածուով:

Մասնակցության համար մինչև 2022 թ. ապրիլի 30-ը ներառյալ անհրաժեշտ է ուղարկել զեկուցման վերնագիրը և համառոտագիրը (200-250 բառ), ամփոփ ինքնակենսագրություն smyrna100@genocide-museum.am հասցեին: