1915 թ. սկզբին Արևմտյան Հայաստանի հայկական բնակավայրերում բռնկված կոտորածների ալիքը հասնում է Վանի նահանգ: Տեղի հայկական ուժերը Արամ Մանուկյանի գլխավորությամբ, սթափ գնահատելով իրավիճակը, որոշում են դիմել ինքնապաշտպանության: Դիմադրության կենտրոն է դառնում Վան քաղաքը, որտեղ բնակվող շուրջ 23 հազար հայերին միանում են նաև շրջակա գյուղերից այստեղ ապաստանած հազարավոր հայեր: Կազմվում է ինքնապաշտպանական մարմին (անդամներ` Արամ Մանուկյան, Արմենակ Եկարյան, Գաբրիել Սեմիրջյան, Կայծակ Առաքել, Բուլղարացի Գրիգոր (Կյոզյան), Հրանտ Գալիկյան, Փանոս Թերլեմեզյան):
Հիմնական մարտերը ծավալվում են քաղաքի երկու հայաբնակ հատվածներում` Այգեստանում ու Քաղաքամեջում: Ապրիլի 7-ին թուրքերի ձեռնարկած առաջին գրոհը հաջողությամբ հետ է մղվում. հայերը հրդեհում են Վանում թուրքական զորքի կարևոր ամրություններն ու կենտրոնները: Հաշվի առնելով թուրքերի թվային գերակշռությունը` ընտրվում է պաշտպանական մարտավարություն: Ապրիլի վերջին թուրքերն անցնում են լայնածավալ հարձակման: Ռմբակոծվում են Այգեստանի ռազմական դիրքերը, դպրոցներն ու եկեղեցիները: Վանի տարբեր հատվածներում փոփոխակի հաջողություններով կատաղի մարտեր են ընթանում, որոնց ակտիվորեն մասնակցում են բազմաթիվ հայ պատանիներ, կանայք ու աղջիկներ:
Մայիսի 5-ին և 6-ին քաղաք են մտնում հայ կամավորական ուժերն ու ռուսական զորաջոկատները: Թուրքական զորքը փախուստի է դիմում: Շուրջ մեկ ամիս տևած ինքնապաշտպանությունն ունենում է հաղթական ավարտ:
Վանի ինքնապաշտպանությունը հայ ժողովրդի ազգային-ազատագրական պայքարի փառավոր էջերից է: Այն տասնյակհազարավոր հայերի հնարավորություն տվեց փրկվելու անխուսափելի բնաջնջումից` բացառիկ օրինակ ծառայելով այլ շրջանների հայության համար:
