06.07.2024


Նորվեգիայի Արտաքին գործերի նախարարությունը Վրաստանի (համատեղությամբ նաև Հայաստանի) դեսպանատան փոքր դրամաշնորհներ 2024 ծրագրի շրջանակներում կֆինանսավորի Հայոց ցեղասպանության ականատես, նորվեգացի միսիոներուհի Բոդիլ Կատարինե Բյոռնի ձեռագիր հուշերը և նամակները (շուրջ 1000, հիմնականում ձեռագիր էջ) նորվեգերենից անգլերեն թարգմանությունը և հրատարակությունը:

Բոլորովին վերջերս ՀՑԹԻ-ն նորվեգական կողմին տեղեկացրել էր ՀՑԹԻ գիտական ֆոնդերում պահպանվող Հայոց ցեղասպանության ականատես, նորվեգացի միսիոներուհի Բոդիլ Կատարինե Բյոռնի անձնական արխիվի առկայության մասին, որը տարիներ առաջ Հայոց ցեղասպանության թանգարանին էր հանձնել նրա թոռը Յուսի Բյոռնը, և առաջարկել համագործակցել արխիվում առկա նորվեգերեն հուշերը անգլերեն թարգմանելու և հրատարակելու հարցում: Ընդառաջելով առաջարկին Նորվեգիայի ԱԳ նախարարությունը համաձայնեց օժանդակել ծրագրին:

Բոդիլ Բյոռնի հուշերը ոչ միայն սկզբնաղբյուրային նշանակություն ունեն Հայոց ցեղասպանության ուսումնասիրության համար, այլև հայ և նորվեգացի ժողովուրդների դարավոր բարեկամության յուրօրինակ ցուցիչ են:

Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտը շնորհակալություն է հայտնում նորվեգական կողմին արագ արձագանքի և օժանդակության համար:

Պատմական ակնարկ

Նորվեգացի միսիոներուհի Բոդիլ Կատարինե Բյոռնը ծնվել է 1871թ. հունվարի 27-ին` Նորվեգիայի Կրագերո քաղաքում:

1905 թ. «Կանանց առաքելության աշխատողներ» կազմակերպության կողմից ուղարկվում է Օսմանյան կայսրություն: Համագործակցելով գերմանական միսիոներական կազմակերպության հետ` Բոդիլը սկզբնական շրջանում մարդասիրական գործունեություն է ծավալում Մեզրեում (Խարբերդի նահանգ), ապա մեկնում է Մուշ: Նա ականատես է լինում 1915թ. Մուշի կոտորածներին` տեսնելով, թե ինչպես են հայ հոգևորականների, ուսուցիչների և իր օգնականների կողքին նահատակվում նաև իր որբանոցի սաները: Այստեղ Բոդիլը խնամում և ստույգ մահից է փրկում հարյուրավոր անօթևան երեխաների, կանանց:

Բյոռնը նաև լուսանկարել է բազմաթիվ տեսարաններ` որպես ականատես դրանց կցելով փոքրիկ վկայություններ: Նա նաև գրառումներ է կատարել իր հուշատետրերում, որոնք արժեքավոր վկայություններ են պարունակում Հայոց ցեղասպանության մասին:

1917թ. Բոդիլ Բյոռնը որդեգրում է 1915թ. ծնված և սպանդից փրկված Ռաֆայել անունով մի հայ տղայի: 1917 թ. վերադառնալով Նորվեգիա` կնքում է երեխային` նրան տալով մեծ մարդասեր մեկ այլ նորվեգացի Ֆրիտյոֆ Նանսենի անունը: Ֆրիտյոֆ-Ռաֆայելը դառնում է նրա միակ զավակը, քանի որ Կատարինեն այդպես էլ չի ամուսնանում:

Վերադառնալով Մերձավոր Արևելք` Բոդիլը Սիրիայի, Լիբանանի, Պոլսի որբանոցներում շարունակում է զբաղվել հայ որբերի խնամքով: 7-ամյա Ֆրիտյոֆին թողնելով Բեյրութի ֆրանսիական դպրոցում` 1922 թ. անցնում է Խորհրդային Հայաստան, Ալեքսանդրապոլում հիմնում որբանոց: Բյոռնի խնամքի տակ գտնվող «Լուսաղբյուր» կոչվող որբանոցում 33 որբուկների համար անսահման բարի այդ կինը դարձել էր բոլորի կողմից սիրված «Կատարինե մայրիկ»:

Բյոռնի որբախնամ գործունեությունը կասեցվում է 1924 թ.` Խորհրդային Հայաստանի կառավարության կողմից. նրա փոքրիկ որբանոցը լուծարվում է, որբերը տեղափոխվում են Ամերկոմի որբանոցներ:

Մինչև 1935 թ. Բոդիլ Բյոռնը շարունակում է աշխատել Սիրիայի հայ գաղթօջախի որբախնամ հաստատություններում: Առաքելության ավարտից հետո նա վերադառնում է Օսլո, ապրում Ֆրիտյոֆի և իր թոռների հետ: Մինչև իր մահը` 1960 թ., նա չի դադարում խոսել և վկայել Հայոց ցեղասպանության մասին: