07.12.2024


«Եղեռնի հուշարձան. հնդիկի նվերը» ահա այս վերնագրով հոդված էր հրապարակվել Կոստանդնուպոլսում լույս տեսնող «Ժողովուրդի ձայն» օրաթերթի 1919 թ. հուլիսի 13/26 համարում: Հոդվածում ներկայացված է Հայոց ցեղասպանության հետևանքով որբացած մի հայ տղայի փրկության պատմությունը: Որբուկին Քիրքուքում թուրք զինվորների ձեռքից փրկել էր հնդիկ մի զինվոր, որը հետագայում երեխային տվել էր Բաղդադի հայկական դպրոցի տնօրենին: Հնդիկ զինվորը սկզբում կարծել է, որ երեխան թուրք է, քանի որ թուրքերեն է խոսել, բայց երբ բռնագաղթի ենթարկված հայերի մոտով անցնելիս են եղել հայ թարգմանչի հետ միասին, երեխան սկսել հեծկլտալ և հայերեն «մայրի՜կ, մայրի՜կ» կանչել, հասկացել են, որ որբուկը հայ է: Հնդիկ զինվորը, որի անունը ցավոք չի հիշատակվում, իմանալով, որ հայկական տարբեր կազմակերպություններ փնտրում են Հայոց ցեղասպանությունից մազապուրծ իրենց ազգի մնացորդներին, որոշում է երեխային տալ Բաղդադի հայկական դպրոցի տնօրենին՝ որպես նվեր հայ ազգին հնդիկ քրիստոնյա զինվորի կողմից, որը եկել էր հեռավոր անապատներ՝ կռվելու բռնապետության դեմ հանուն քաղաքակրթության ու ազատության: Ի նշան երախտագիտության որբուկ տղային կնքում են Հրաչ Հնդկազատյան անուն-ազգանունով:

«Եղեռնի հուշարձան. հնդիկի նվերը» հոդվածն ամբողջությամբ.

Եղեռնի Յուշարձան
Հնդիկին նուէրը

Յանկարծ սենեակէս ներս մտաւ երկայնահասակ, սեւամորթ հնդիկ զինւոր մը: Յայտնապէս անխոնջ երեւոյթ մը ունէր և ճամփորդութենէ վերադարձողի մը ակնարախ կերպարանքը: Մէկ ձեռքը թուղթի ծրար մը կար, միւսով բռնած էր ձեռքը հազիւ հինգ տարեկան տղեկի մը`որ իրեն պէս յոգնած ու պարտասած էր, նուաղկոտ աչքերը դէպ ի վար սեւեռած, գլխահակ՝ կարծես տեսակ մը տարտամ անձկանքով` կը սպասէր թէ ի՞նչ պիտի ընէր Հնդկաստանի հեռաւոր անկիւններէն եկած այս հնդիկ զինւորը որ հիմակ իր ձեռքէն բռնած, կանգնած էր դիմացս:

Աչքերս վեր բարձրացուցի. ընդհատեցի ընթերցումը նամակի մը որ անապատի աշխարհէն կու գար ինծի, անապատի անսահման աւազներէն փրթած աղաղակ մը, ուրուական մը, փոթորիկ մը` այդ նամակը, որ օգնութիւն կը հայցէր հրայրեաց աւազներու վրայ սպասող, վրաններու տակ անձկագին տառապող հայ անտէրունչ որբուկներուն` նահատակներու սրբազան խլեակներուն համար:

- Ի՞նչ կ՚ ուզէք, հարցուցի:
- Դո՞ւք էք հայ վարժարաններու տեսուչը, պատասխանեց ան:
- Այո՛,
- Առէ՛ք, պարոն տեսո՛ւչ, առէք այս հայ որբուկը որ Քէրքուկի մօտ թուրք սպայի մը ձեռքէն առինք: Ան թուրքերէն կը խօսէր և մենք կը կարծէինք թէ այդ սպային զաւակը կամ ազգականն է: Միայն համոզւեցանք հայ ըլլալուն, երբ օր մը, հայ թարգմանի մը հետ գերիներու բանակատեղիին մօտ կեցած պահերնուս լսեցինք այս փոքրիկին լացը, կոկորդալիր հեծկլտուքը և «մայրի՜կ, մայրի՜կ» գոչելը հայ լեզւով: Այդ «մայրիկ, մայրիկ» ը մատնած էր տղան զոր առինք ոճրագործ բարերարին ձեռքէն և ահա կը նւիրեմ ձեզի, որովհետեւ լսեցի թէ դուք կը փնտռէք ձեր ցեղին մնացորդ այս խլեակները: Առէ՛ք այս փոքրիկ սպիտակամորթը, թո՛ղ ըլլայ նւէրը սեւամորթի մը` որ յանուն քաղաքակրթութեան ու ազատութեան կռւեցաւ բռնութեան դէմ, այս հեռաւոր անապատներուն մէջ:

Մնացի լուռ: Ոչինչ կրցի ըսել անոր: Շնորհակալութիւն մը անգամ յայտնելու անկարող եղայ: Միայն անթարթ սեւեռած, կը լսէի այս բարի հնդիկ զինւորին խօսքերը որ կը շարունակւէին դեռ ականջիս մէջ, երբ ան լռած էր և չէր խօսեր իր սահուն, հնդկացւած անգլերէնովը:

Լռեց ան: Երկար սպասեց այսպէս դիմացս, ոտքի վրայ, մինչեւ որ ուշաբերեցայ ես ու ցաւագին աշխարհներեէ վերադարձայ ապրած վայրկենաս: Ցնցւեցայ: Ներողութիւն խնդրեցի զինւորէն`որ այլայլւած կը դիտէր զիս, հայ տղեկին ձեռքէն բռնած:

- Շա՛տ երախտապարտ եմ ձեր անմահական սրտառունչ նվէրին համար: Կ’ուզէի ձեր անունն ունենալ, ըսի, նւիրատուն միշտ յիշելու համար:
- Խնդիր չէ՛ անունս: Չեմ ուզեր որ հասկնաք, պատասխանեց սեւամորթը, ձեր նւիրատուն քրիստոնեայ հնդկիը թող ըլլայ:
- Բայց, գոնէ, օր մը այս հայ որբուկը գիտնար իր ազատարարը և չի՛ մոռնար, յարեցի ես, կը խնդրեմ, յայտնեցէք որ արձանագրեմ անուննիդ:
- Երբէ՛ք հարկ չկայ, կրկնեց ան, միայն յեշէիք և իրեն սորվեցնէիք թե քրիստոնեայ հնդիկ զինւորը անապատներէն գտաւ հայ որբուկը և յանձնեց իրեններուն... Կը բաւէ այսքան...:

Ու վերջին անգամ մըն ալ գրկեց հայ տղեկը, սեղմեց կուրծքին վրայ ծնողական խանդաղատանքով, համբուրեց անոր աչուկներէն և հեռացաւ սենեակէն:

Հայ որբուկը մնաց միս մինակ դիմացս, սենեակիս մէջ: Նայեցաւ ինծի` որ կը դիտէի զինքը անօրինակ փոթորկումով: Ամբողջ էութեամբս ցնցւած էի, կը դողայի ու կը զգայի թէ այտերս ի վար տաք կաթիլներ կը կախւին:

Այդ հուսկ բեկորն ալ` հայ որբուկն ալ փղձկեցաւ յանկարծ: Ի՛նչ փոխանցւեցաւ մեր հոգիներուն մէջ: Ատիկա ո՛չ ոք չգիտէր: Միայն երկա՜ր, երկա՜ր լացաւ ան ու երկու ժամ յետոյ, երբ անօթի էր ալ, տրւած հացի կտորի մը համար հազիւ թէ վեր առաւ իր տառապած պզտիկ գլուխը:

Այսօր, ամիսէ մը ի վեր Ամերիկեան Որբանոցի զաւակ մըն է ան հնդիկին նւէրը և սան Պաղտատի Ազգ. Վարժարաններուն: Այս մէկ ամսւան ընթացքին ան բաւական սորված է իր մայրենի լեզուն և անօրինակ խանդ մը ունի: Միշտ կ’երգէ՛, կ’երգէ՛, կարծես իր մանուկի խռովքները երգին ալիքներուն մէջ մոռնալ կ’ուզէ: Կ’երգէ՝ առանց հասկնալու բառերը: Եղանակէն կարծես շատ բան կը հասկնայ: Ապահովապէս ցեղին ոգին է որ այդ եղանակներէն կը փոխանցւի անոր հոգիին մէջ ու կը շարժէ անոր շրթները կարօտագին թրթռացումներու...

Ան անուն մըն ալ ունի այսօր: Հրաչ Հնդկազատեան դնել տւի անոր անունը: Բոլոր պզտիկները մանկապարտէզի, բոլոր բախտակիցները անոր` այսպէս կը կոչեն զինքը: Անգիտակ` ան հաճոյք կը զգայ այս յորջորջումէն:

Հրաչ Հնդկազատեա՜ն...:

Ու, մտածել թէ Հնդկաստանի սեւուկ մէկ զաւակը պիտի գար Միջագետք ու հոն պիտի գտնէր թուրք ոճրագործին մօտ հայ որբուկը և ազատագրելով պիտի վերադարձնէր մեզի կրկնելով.-

«Առէք ասիկա հնդիկ զինւորին նւէրը թո՛ղ ըլլայ...»
Հնդի՛կ, քու նւէրդ օրհնեալ ըլլայ...:

Սահակ Մեսրոպ
Պաղտատ

Այս հետաքրքիր պատմության մասին տե՛ս նաև https://mirrorspectator.com/2018/01/11/long-lost-story-indian-rescue-armenian-genocide/: