Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի համեմատական ցեղասպանագիտության բաժնի վարիչ Սուրեն Մանուկյանը մասնակցել է “Memory Studies meets Social Movement Studies– how collective/collected memories have shaped social movements in past and present” (Հիշողության ուսումնասիրությունները հանդիպում են սոցիալական շարժումների ուսումնասիրություններին. ինչպես են հավաքական/հավաքված հիշողությունները ձևավորել սոցիալական շարժումները նախկինում և ներկայում) միջազգային գիտաժողովին, որի կազմակերպիչն էր Բոխումի Ռուրի համալսարանի Սոցիալական շարժումների ինստիտուտը:

Գիտաժողովը, որ պետք է կայանար 2020-ի հունիսին Բոխում քաղաքում, Կովիդ-19-ի համավարակի պատճառով հետաձգվեց։ Իսկ այս տարի, հաշվի առնելով համաճարակային իրավիճակը Գերմանիայիում, որոշվեց այն անցկացնել առցանց 2021 թ. հուլիսի 18-19-ը: Գիտաժողովը փորձ էր քննարկելու միջդիսցիպլինար հետազոտությունների հնարավորությունները այս երկու գիտական ոլորտներում, պարզաբանելու հավաքական հիշողության և սոցիալական շարժումների միջև կապը: Հետազոտական այս երկու ոլորտները նոր են փորձում ուսումնասիրել իրենց միջև հնարավոր փոխադարձ կապը: Նման օրինակներ են Դենիս Բոսի գիրքը՝ 1871 թ. Փարիզի կոմունայի հիշողության մասին, Դոնաթելլա դելլա Պորտայի և համահեղինակների գիրքը՝ շարժումների մասին հիշողությունների ու ժառանգության վերաբերյալ, Շտեֆան Բերգերի և Շոն Սքալմերի գիրքը՝ հիշողության և սոցիալական շարժումների մասին, ինչպես նաև Էն Ռիգնիի նախագիծը՝ սոցիալական շարժումների հիշողությունների մասին: Սրանք հաջողված նախագծեր են, որ մատնացույց են անում երկու ոլորտների կապը:

Հիշողության ուսումնասիրությունները մինչ այժմ կենտրոնացել են մասնավորապես տրավմատիկ հիշողության վրա, որ հաճախ միաձուլվում է ազգային պատմություններին և հիշողություններին և վերաբերում պատերազմների և ցեղասպանությունների պատմությանը: Սակայն, վերջին տարիներին նկատելի է փոփոխություն նաև սոցիալական շարժումների հիշողության ուսումնասիրության առումով, և այս գիտաժողովի նպատակն էր քննարկել, թե ինչպես են սոցիալական շարժումները կառուցում և ստեղծում հիշողություններ իրենց սեփական գործունեության մասին, ինչպես են հիշողության որոշակի պատկերներն ազդել սոցիալական շարժումների վրա, և ինչպես են այդ շարժումներն օգտագործում հիշողությունը որպես մշակութային ռեսուրս հետագայում սեփական նպատակներն ու հավակնությունները առաջ տանելու համար:

Գիտաժողովի զեկույցները բաժանված էին հետևյալ նիստերի՝ Բնապահպանական շարժումների հիշողություն, Քաղաքային և գյուղական շարժումների հիշողություն, Գործադուլների և հեղափոխությունների հիշողություն, Կանանց շարժումների հիշողություն, Խաղաղության շարժումների հիշողություն և Ազգային շարժումների հիշողություն: Վերջին բաժնում Սուրեն Մանուկյանը ներկայացրեց «Հայոց ցեղասպանության հիշողությունը Խորհրդային Հայաստանի այլախոհական շարժման մեջ» թեմայով զեկուցում: Նա վերլուծեց խորհրդային տարիներին Հայոց ցեղասպանության մասին հիշողության պաշտոնական արգելքը և դրա դեմ 1965 և 1966 թթ. տեղի ունեցած ապրիլքսանչորսյան ելույթները, Հայոց ցեղասպանության հուշահամալիրի ստեղծման որոշման պատմությունը, Հայոց ցեղասպանության և հուշահամալիրի դերը խորհրդահայ այլախոհական շարժման համար:

Պատահական չէ, որ հենց 1966 թ. ապրիլքսանչորսյան ելույթների համար ձերբակալություններից հետո ազատության դուրս եկած մի խումբ հայրենասերներ նախաձեռնեցին ընդհատակյա Ազգային միացյալ կուսակցության հիմնումը: Բացի այդ՝ Հայոց ցեղասպանության թեման մշտական տեղ էր զբաղեցնում այս և հետագայում առաջացած այլ կազմակերպությունների և խմբերի քննարկումների, հրապարակումների (թռուցիկներ, ինքնահրատ թերթեր) և գործողությունների մեջ: Հենց Ծիծեռնակաբերդում էին կազմակերպվում ընդհատակյա կազմակերպությունները նոր անդամների երդման արարողությունները, ապրիլի 24-ին էին իրականացվում ամենաաղմկահարույց և ուշադրություն գրավող գործողությունները (ոչ լեգալ ռադիոհաղորդում Ծիծեռնակաբերդում, թռուցիկների տարածում, գրությունների տարածում Երևանում): Նույնիսկ բանտարկվելուց հետո այլախոհական շարժման անդամների համար այս օրը պահպանում էր իր կենտրոնական դերը: Օրինակ՝ հայ աքսորականները ճամբարներում յուրաքանչյուր ապրիլի 24-ին հացադուլ էին հայտարարում:

Թեման մեծ հետաքրքրություն առաջացրեց։ Նշվեց, որ այն բոլորովին նոր է և անհայտ եվրոպական գիտական շրջանակների համար և առաջարկ արվեց զեկուցման հիման վրա պատրաստել հոդված և տպագրել առաջիկայում լույս տեսնող ժողովածուի մեջ: