14.02.2014
Դեռևս բրնձով լցված այս շիշը
Մերձավոր
Արևելքի նպաստամատույց
կոմիտեի`
հայկական որբանոցներից մեկի
հայ երեխաներին օգնելու
կոչի մի մասն է,
1915-1930-ական թթ.:
(Քեթրին Յամադա,
12 փետրվար 2014)
Անցյալ ամառ, Օրեգոնի հնաոճ իրերի խանութներից մեկում պատահաբար տեսա բրնձով լցված մի ապակե շիշ, վերցրեցի և պիտակի վրա կարդացի. «750 երեխաների օրական պարենը Մերձավոր Արևելքի նպաստամատույց կոմիտեի մի որբանոցում կազմում է 40 ֆունտ բրինձ, 7/8 ունցիայից պակաս յուրաքանչյուր երեխայի համար: Այս քիչ քանակի բացակայության պատճառով կազմակերպությունը ստիպված մերժում էր ընդունել հազարավոր երեխաների: Կարո՞ղ եք օգնել»:
Պիտակի վրա նշված էր Սամուել Գ. Լանկասթեր անունը որպես նախագահ, Ջ. Ջ. Հանդսակեր որպես տնօրեն, և կար հետևալ հասցեն` 606 Ստոք Էքչենջ շենք, Պորտլանդ, Օրեգոն, առանց որևէ ամսաթվի կամ այլ տեղեկության:
Գնեցի այդ շիշը, բերեցի տուն ու դրեցի դարակներից մեկում՝ խոստանալով ինքս ինձ մի օր ուսումնասիրել այդ փաստը: Երբ իմացա, որ 2014 թվականի «Մեկ Գիրք, մեկ Գլենդել" ծրագիրը նվիրված է Հայոց ցեղասպանությանը, հիշեցի այդ շշի մասին, այն դուրս բերեցի դարակից և, նստելով համակարգչի առջև, սկսեցի տեղեկություններ փնտրել
Մերձավոր Արևելքի նպաստամատույց կոմիտեի մասին:
Մի քանի որոնումների արդյունքում ահա թե ինչ եմ իմացել.
Ըստ կայքերից մեկի՝ «Ավելի քան մեկ ու կես միլիոն մարդ մահացել է տեղահանության, բռնի երթերի և սովի հետևանքով»:
Ճգնաժամի ժամանակ,
Օսմանյան Թուրքիայում ԱՄՆ դեսպան Հենրի Մորգենթաուն, հավաքել է մի խումբ ընկերների և գործընկերների, որոնք
ԱՄՆ Նախագահ Վուդրո Վիլսոնի օգնությամբ, սկսեցին նվիրատվություններ հայցել ամերիկյան հանրությունից:
Հայ որբերը Ամերիկայի հանրության կողմից
նվիրաբերած բրնձի իրենց բաժինը ուտելիս:
Մինչև 1919թ. նրանց գործունեությունն աճեց և ընդգրկեց Միջին Արևելքն ու Արևմտյան Ասիան, իսկ անունը փոխվեց՝ դառնալով «Մերձավոր Արևելքի նպաստամատույց կոմիտե»:
Հայ Ազգային Ինստիտուտի կայքում ես գտա Ռուբեն Պոլ Ադալյանի կողմից տեղադրված մի հոդված, որտեղ ներկայացվում էր, որ Մերձավոր Արևելքի նպաստամատույց կոմիտեն հայերին սովից փրկելու համար հանրահավաքների, եկեղեցական ժողովների, բարեգործական կազմակերպությունների և հիմնադրամների միջոցով իր քարոզարշավում ներառել է միլիոնավոր մարդկանց:
Այնպես որ, պարզվում է, որ բրինձով լցված այս փոքրիկ շիշը, որը մոտավորապես 100 տարեկան է, Օրեգոնցի երկու մարդկանց՝ Լանկասթերի և Հանդսակերի խելացի կոչն էր հայերին օգնելու համար:
Ըստ Ադալյանի՝ Միացյալ Նահանգներում հավաքված գումարները Կ. Պոլսի Ամերիկյան դեսպանատան, հյուպատոսների և միսիոներների միջոցով հասավ հայերին:
«1915թ.-ից մինչև 1930թ., երբ ավարտվեց Մերձավոր Արևելքի նպաստամատույց կոմիտեի գործունեությունը, կազմակերպությունը տնօրինել է 117.000.000 դոլար», գրում է Ադալյանը:
«Մերձավոր Արևելքի նպաստամատույց կոմիտեն մատակարարել է սնունդ, հագուստ և կենցաղային իրեր, որոնք նավերով էին հասնում Միացյալ Նահանգներից: Հիմնել է փախստականների ճամբարներ, կլինիկաներ, հիվանդանոցներ, մանկատներ և ուսուցման մասնագիտական կենտրոններ: Այս կազմակերպությունը հոգացել է տարածաշրջանով մեկ սփռված 132.000 հայ որբերի կարիքները Թբիլիսիից և Երևանից մինչև Պոլիս, Բեյրութ, Դամասկոս ու Երուսաղեմ»:
«Մերձավոր Արևելքի նպաստամատույց կոմիտեն մարդասիրական շարժում է, որը Ամերիկացի պատմաբան Հովարդ Մ. Սաչարի խոսքերով, բառացիորեն, ամբողջ մի ազգ պահեց կենդանի»,- եզրափակում է Ադալյանը:
Քեթրին Յամադա
