Home Map E-mail
 
Eng |  Հայ |  Türk |  Рус |  Fr  

Հիմնական էջ
Նորություններ
Առաքելություն
Տնօրենի ուղերձը
Կապ մեզ հետ
Նախօրեին
Հայոց պատմություն
Լուսանկարներ
Մտավորականներ
Հայոց ցեղասպանություն
Ցեղասպանություն
Հայոց ցեղասպանության մասին
Ժամանակագրություն
Լուսանկարներ
100 պատմություններ
Քարտեզագրում
Մշակութային ցեղասպանություն
Հիշի՛ր
Վավերագրեր
Ամերիկյան
Անգլիական
Գերմանական
Ռուսական
Ֆրանսիական
Ավստրիական
Թուրքական

Հետազոտում
Մատենագիտություն
Վերապրողներ
Ականատեսներ
Միսիոներներ
Մամուլ
Մեջբերումներ
Դասախոսություններ
Ճանաչում
Պետություններ
Կազմակերպություններ
Տեղական
Արձագանք
Իրադարձություններ
Պատվիրակություններ
Էլ. թերթ
Հոդվածներ
Գիտաժողովներ
Օգտակար հղումներ
   Թանգարան
Թանգարանի մասին
Այցելություն
Մշտական ցուցադրություն
Ժամանակավոր
Օն լայն  
Շրջիկ ցուցադրություններ  
Հիշատակի բացիկներ  
   Ինստիտուտ
Գործունեությունը
Հրատարակություններ
ՀՑԹԻ հանդեսներ  
Գրադարան
ՀՑԹԻ հավաքածուները
   Հայոց ցեղասպանության հուշահամալիր
Պատմությունը
Հիշողության պուրակ
Հիշատակի օր
 

Armenian General Benevolent Union
All Armenian Fund
Armenian News Agency
armin
armin
armin
armin
armin




Նորություններ

ԱՌԵՐԵՍՈՒՄ ՉՄԱՐՍՎԱԾ ԱՆՑՅԱԼԻ ՀՈԳԵՑՆՑՄԱՆ ՀԵՏ

ՀՑԹԻ Կրթական ծրագրերի բաժնի գիտաշխատող Ռեգինա Գալուստյանի դիտարկումները միջազգային գիտաժողովի շուրջ



Մարտի 5-6-ը Վիլնյուսում Լիտվայի արտաքին գործերի նախարարությունը Վիտաուտաս Մագնուս համալսարանի Անդրեյ Սախարովի հետազոտական կենտրոնի և Վիլնյուսի համալսարանի հոգեբանության ինստիտուտի հետ համատեղ կազմակերպել է «Առերեսում չմարսված անցյալի հոգեցնցման (տրավմայի) հետ» գիտաժողովը։

Լիտվայի հանրապետության նախկին նախագահ Վալդա Ադամկույի (1998-2003, 2004-2009) կողմից բացված գիտաժողովի նպատակն էր դիտարկել տրավմայի շրջանակը, քննարկել դրա ազդեցությունը հավաքական հոգեբանության վրա, ուսումնասիրել ավելի մեծ հավաքականությունների, մասնավորապես ազգերի հաջողությունները և ձախողումները տրավմայի հետևանքները հաղթահարելու գործում: Գիտաժողովի խնդիրը հետևյալ հարցադրումն էր. «Հոգեբուժությունը միջոցներ է տրամադրում անհատին անձնական տրավմաները հաղթահարելու համար, արդյոք հնարավո՞ր է միևնույն միջոցները կիրառելով օգնել ազգին հաղթահարել պատերազմի, ցեղասպանության, կոտորածի կամ քաղաքական ճնշման հավաքական տրավման»:

Գիտաժողովը բաժանված էր չորս նստաշրջանի, որոնց ընթացքում անվանի գիտնականներ, արվեստագետներ, գրողներ փորձեցին կիսել իրենց պատկերացումները հավաքական տրավմաների, դրանց պատճառների և դրանց հավանական ապաքինման մեթոդների վերաբերյալ:

Իր ողջույնի խոսքում (1) Լիտվայի Հանրապետության ԱԳՆ խոսնակ Լայմոնաս Թալաթ-Կելփսան ներկաների հետ կիսեց այն գաղափարը, որ լիտվական հասարակությունը հիվանդ է և ոչ կորոնավիրուսով: Լիտվայում տղամարդիկ ինքնասպան են լինում վեցից յոթ անգամ ավելի հաճախ, քան կանայք, ինչը հանգեցնում է աշխարհում սեռերի միջև ամենաբարձր հարաբերակցությունը: Խոսնակի տրամադրած տվյալների համաձայն, լիտվացիները ճնշված են զգում, դժգոհում են երկրի տնտեսական աճից, մինչդեռ սպառողական ծախսերը 2019-ին հասել են անկախությունից ի վեր ամենաբարձր կետին: Թալաթ-Կելփսան իր խոսքում առաջ քաշեց այն միտքը, որ ընկճվածությունը և ինքնասպանությունների բարձր թիվը կարող են կապված լինել քսաներորդ դարի լիտվական պատմության վերանայման արագության հետ: Այդ վերանայումը խթանում է անհատի ինքնության ճգնաժամը` մարդկանց հնարավորություն չտալով վերլուծել և ընկալել տրավմաները, որոնց նրանք ենթարկվել են:

Քանի որ Լիտվայում նացիստական և կոմունիստական ոճրագործների վերաբերյալ գիտական աշխատությունները մեծ թիվ են կազմում, ԱԳՆ խոսնակը նշեց, որ ժամանակն է դեմ հանդիման կանգնել երկու ռեժիմների հետ համագործակցող տեղացիների, ինչպես նաև Հոլոքոստում լիտվացիների մեղսակցության պատմությանը: Մարդիկ, որոնք վերապրել են 50 տարվա համակարգված չարաշահումները և անարդարությունը, իհարկե տրավմայի բազմաթիվ աղբյուրներ ունեն: Սակայն ըստ Թալաթ-Կելփսայի, կարևոր է ընդունել, որ լիտվացիների ցավը եզակի լինելով, միակը չէ, փոխըմբռնում, որը կնպաստի երկրի հրեական, լեհական և այլ համայնքների հետ կամուրջների վերակառուցմանը:

Նմանատիպ հույս հայտնեց նաև պրոֆ. Ռոբերտ Վան Վորենը (սովետական և հետսովետական ուսումնասիրությունների պրոֆեսոր, Վիտաուտաս Մագնուս համալսարան): Վան Վորենն իր խոսքում շեշտեց այն փաստը, որ նացիստական օկուպացիայի հենց առաջին օրվանից հրեաները սպանվել են լիտվացի քաղաքացիական անձանց կողմից, երբեմն գերմանացիների օժանդակությամբ, երբեմն էլ՝ առանց: Հասարակ մարդիկ փողոցում դատաստան էին տեսնում հրեաների հետ՝ մեղադրելով նրանց լիտվացիների դժբախտությունների համար: Սպանություններին հաջորդեցին սեփականազրկումը և թալանը՝ ստեղծելով պատմության մի դրվագ, որը թողնվեց սերունդներին «մարսելու» գրեթե 80 տարի: Ըստ Վան Վորենի՝ պատերազմը փոխեց և՛ զոհին, և՛ ոճրագործին, բայց դեպի ապագա քայլ կատարելու համար նրանք երկուսն էլ պետք է համակերպվեն անցյալի հետ, որն այլևս հնարավոր չէ փոխել:

Քանի որ լիտվացիները պատմության մեջ մտել են որպես հրեասպաններ, իսկ հոլանդացիները` որպես փրկողներ, պրոֆ. Վան Վորենն իր գրքի համար (2) զուգահեռներ է տարել Նիդեռլանդների հետ: Հետազոտությունների արդյունքում պարզվել է, որ միակ տարբերությունն այն էր, որ լիտվացիները հրեա քաղաքացիներին սպանել են տեղում, իսկ հոլանդացիները նրանց տեղափոխել են գնացքով` «թողնելով սպանության իրականացումն այլոց»: Լիտվացիները գիտեն, թե ինչ է տեղի ունեցել, և նրանք զգում են ինչպես զոհի, այնպես էլ հանցագործի սերունդ լինելու ճնշումը: Միևնույն ժամանակ, շատ լիտվացիներ խոսում են «երկակի ցեղասպանություն» մասին՝ նկատի ունենալով լիտվացիների աքսորը Սիբիր, ինչը հեղինակը իրավական տեսանկյունից այդպիսին չի համարում: Այնուամենայնիվ, նա կասկած չունի, որ Սիբիրից վերադարձած լիտվացու և Հոլոքոստի հրեա վերապրողի վիճակը շատ չէր տարբերվում: Սրա խոսուն վկայությունն իր անձնական պատմությունն է: Վան Վորենի զոքանչը արտաքսվել է Սիբիր, և երբ նա վերադարձել է, նրա հայրական տանն ապրում էր մեկ այլ ընտանիք: Թե՛ նոր բնակիչները, և թե՛ հարևանները, որոնք օգտագործում էին նրա անձնական իրերը, մտադրություն չունեին դրանք վերադարձնել սեփականատիրոջը: Այս դեպքը ոչնչով չի տարբերվում պատերազմից հետո Ամստերդամ վերադարձած մի հրեայի ճակատագրից, որի տանը բնակություն հաստատած կինը դուռը բացելով բացականչել է. «Ինչո՞ւ հենց իմ հրեան պիտի վերադառնար»:

Վան Վորենը եզրակացրեց, որ 20-րդ դարը դժբախտությունների շղթա էր լիտվացիների համար, որը վիկտիմիզացվել է ոչ միայն կոմունիստական վարչակարգի կողմից: Երբեմն ոճրագործ լինելու բեռը զոհ լինելու բեռից թեթև չէ, բայց լիտվացիների մեծամասնությունը որոնում է ոչ թե արդարացում, այլ բացատրություն: Այս դեպքը զոհի և ոճրագործի համադրության վառ օրինակ է:

Հետվնասվածքային խանգարումը (PTSD) բուժելու և Հոլոքոստը վերապրածներին և նրանց սերունդներին (քանի որ տրավման փոխանցվում է սերունդներին) սոցիալ-հոգեբանական օգնություն ցուցաբերելու նպատակով 1987 թ. Իսրայելում ստեղծվել է Հոլոքոստի վերապրածներին աջակցող կազմակերպությունը (AMCHA): Կազմակերպության նախագահ Լուկաս Ուելցն իր խոսքում բացատրեց, որ Հոլոքոստի վերապրողների հոգեցնցման աղբյուրներից մեկը ժխտումն էր: Նույնիսկ Իսրայելում հրեաները դժվարությամբ էին հավատում վերապրածների պատմությանը, ինչը սկսեց փոխվել միայն Էյխմանի դատավարությունից հետո: Տրավմայի հաջորդ աղբյուրը գերմանացիների ինքնավիկտիմիզացումն էր: Ուելցը հստակեցրեց, որ թեև գերմանացիների կորուստները Երկրորդ աշխարհամարտի ընթացքում հսկայական են, սա «համանման ցավ չէ»:

Նրա զեկույցի հետաքրքիր դիտարկումներից էր այն, որ տրավմայի աղբյուրները կարող են լինել անկանխատեսելի: Ինչպես ամխայի պացիենտներից մեկը նշեց հարցազրույցում, տրավմատիկ էր համակենտրոնացման ճամբարի ազատագրման օրը. դռները, որոնք հինգ տարի փակ էին, բացվեցին և հրեաներն ազատագրվեցին: Այդ պահին էլ նրանք գիտակցեցին, որ ոչ տուն ունեն, ոչ էլ հարազատ, ում մոտ կարող են գնալ: Եվ այս «լիակատար անօթևանի» կարգավիճակն էր տրավմատիկ:

Գիտաժողովի ընթացքում մի քանի անգամ շեշտվեց, որ տրավմատիկ իրադարձությունների հիշատակումը կարևոր է հոգեբանական տրավման հաղթահարելու համար:

Շեշտելով դրա կարևորությունը Իվ Դուտրոն (Պետական խորհրդի անդամ, Ֆրանսիայի նախկին դեսպանը ԵԱՀԿ-ում) ընդգծեց, որ «պատմության քաղաքական ընթերցումից» պետք է խուսափել: Որպես օրինակ Դուտրոն բերեց 2005 թ. գաղութատիրության մասին ֆրանսիական օրենքը, որի 4-րդ հոդվածը պարտադրում էր ավագ դպրոցի ուսուցիչներին ուսուցանել գաղութատիրության «դրական կողմերը»` Ֆրանսիայում գիտական և հանրային մեծ քննարկում բարձրացնելով (3): Երկրորդ օրինակը Ալժիրի պատերազմի հուշարձանն է: Հուշարձանը, որի բացումը տեղի ունեցավ 2002 թ. դեկտեմբերի 5-ին նախագահ Ժակ Շիրակի կողմից, հարգանքի տուրք է Ալժիրի պատերազմի (1954-1962 թթ.) ժամանակ զոհված ֆրանսիացի զինվորներին և քաղաքացիներին: Տեղաբնիկ զոհերը, Ֆրանսիայի պատերազմական հանցագործությունները և գաղութատիրությունը իհարկե ներառված չեն հուշարձանի պատումի մեջ: Երկու օրինակներն էլ Դուտրոն որակեց որպես ֆրանսիացիների «գաղութացման նոստալգիա»:

Հաագայի պատմական արդարության և հաշտեցման ինստիտուտի տնօրեն դոկտոր Թիմոթի Ռիբակը քննարկեց «հաջողված» հուշարձանների մի քանի օրինակներ: Զեկույցը նա սկսեց այն պնդմամաբ, որ պատումները ժամանակի ընթացքում փոխվում են, ուստի հուշարձանները չպետք է պարտադրող լինեն և մեծ տարածք զբաղեցնեն: Ըստ Ռիբակի, լավ օրինակ են գայթաքարերը Բեռլինում: Դրանք հիշատակում են 1933-1945 թթ. նացիստական վարչակարգի կողմից հետապնդվող մարդկանց` փոքր տարածքում սեղմ պատմություն տրամադրելով: Քարերը ներկայացնում են քաղաքային հիշատակման նոր ձև և կենտրոնանում անհատական ողբերգությունների վրա: Հաջողված մեկ այլ օրինակ է սփոփիչ կնոջ կամ Խաղաղության արձանը Սեուլում: Այն ստեղծվել է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ ճապոնական բանակի կողմից սեռական ստրկության ենթարկված կորեացի զոհերին հիշատակելու համար: Արձանի շարունակությունը դատարկ աթոռն է, որտեղ յուրաքանչյուրը նստելով կարող է փորձել պատկերացնել զոհի հոգեվիճակը, որոնք երկար ժամանակ մերժված էին հենց իրենց հասարակության կողմից: Միտքը շարունակեց միջազգային ճանաչում ունեցող լիտվացի արվեստագետ Եսթեր Շալեվ-Գերցը, որի համոզմամբ հուշարձանները պետք է լինեն ներգրավող և մտածելու տեղիք տվող: Նա գիտաժողովում ներկայացրեց իր վաղ աշխատանքներից մեկը` 1986 թ. Համբուրգում ֆաշիզմի դեմ կանգնեցված արձանը: Հանրային հրապարակում տեղադրված հուշարձանը 12 մետր բարձրությամբ կապարապատ սյուն է: Ֆաշիզմի դեմ իրենց վերաբերմունքն արտահայտելու նպատակով բնակիչները մետաղական մատիտով իրենց անունները փորագրում էին ուղղակիորեն հուշարձանի մակերեսին: Ինչպես արվեստագետը բացատրեց, քարի կտորը պետք է մարդկանց համար դառնա ինքնաարտահայտման միջոց. «Ֆաշիզմի դեմ պայքարում են մարդիկ, ոչ թե հուշարձանները»:

Անհատների և խմբերի վերաբերմունքը փոխելու նպատակով պրոֆ. Վամիկ Վոլկանը (Վիրջինիայի համալսարանի պրոֆ., Միջազգային երկխոսության նախաձեռնության նախագահ (4), խաղաղության Նոբելյան մրցանակի քառակի թեկնածու) և Արման Վոլկասը (հոգեթերապևտ) հաշտեցմանը նպաստելու նպատակով աշխատում են հակամարտող խմբերի հետ` ճապոնացի-կորեացի, հայ-թուրք, հրեա-գերմանացի: Տրավման առաջացնում է զայրույթ և անտարբերություն ինչպես անհատական, այնպես էլ խմբային մակարդակներում, ինչն էլ իր հերթին սնուցում է նոր կոնֆլիկտ և նոր տրավմա: Սրա վառ օրինակը ներկայացվեց խորհրդատու հոգեբույժ դոկտ. Մահեսան Գանեսանի կողմից, ով աշխատում է Շրի Լանկայի Հոգեկան առողջության ազգային ինստիտուտում: Նա նշեց, որ քաղաքացիական պատերազմը Շրի Լանկայում ավարտվել է (1983-2009 թթ.), սակայն բնակչությունը դեռ փորձում է հաղթահարել դրա հետևանքները: Բռնությունն առօրեականացվել է, մարդկանց անհետացումը, մարդու իրավունքների ոտնահարումը, ընտանեկան բռնությունը դարձել են սովորական: Ընտանիքի անդամները չեն կարողանում գտնել և թաղել հարազատներին, ողբալ մահացածներին: Սա չլուծված հակամարտություն է և նոր տրավմաների աղբյուր, որոնք ոչնչացնում են մարդու կյանքը, քանդում ավանդական հասարակական կապերը:

Լոնդոնի Քինգ Քոլեջի հոգեբանական բժշկության պրոֆեսոր Սիմոն Ուեսելիի խոսքով` անցյալի քննությունը և ընդունումը, ինչը երբեմն դժվար է անել, կարևոր է ինչպես անհատի, այնպես էլ` խմբի համար: Ինչպես Ուեսելին արդարացիորեն նշեց. «Մարդն իր կյանքի տարբեր ժամանակահատվածներում կարող է լինել և́ հանցագործ, և́ զոհ, և́ հանդիսադետ, նմանապես նաև երկրներն ու մշակույթները»:

Գիտաժողովի փակման խոսքը կարդաց ԱԳՆ խոսնակ Լայմոնաս Թալաթ-Կելփսան, ով ներկայացրեց «Կոլեկտիվ տրավմայի հետևանքների հետ գործ ունենալու Վիլնյուսյան հռչակագիրը» (5), որը որոշվեց հանրայնացնել գիտաժողովի ավարտից հետո: Նա նաև հույս հայտնեց, որ տարբեր երկրներ ներկայացնող պատվիրակները կնպաստեն գաղափարի ընդօրինակմանը և կկազմակերպեն գիտաժողովի երկրորդ փուլը:

Համաժողովն ընդհանուր առմամբ կարելի է ամփոփել հետևյալ դիտողություններով.

1. Հավաքական տրավման հավաքական բարոյական երկընտրանք է, որը բխում է այն ընտրությունից, որը տվյալ խումբն իրականացրել է իր պատմության որոշակի պահին:

2. Տրավմաները համընդհանուր են, դրանք աշխարհագրորեն սփռված են, տարբեր է միայն ազգերի վերաբերմունքը դրանց նկատմամբ:

3. Այն, ինչ պատահել է «մեզ» հետ որպես հավաքականության, սովորաբար գերակշռում է տրավմաների վերաբերյալ քննարկումներում:

4. Ճանաչումը, հանրային ներողությունները, հիշատակումը, ամբողջական սուգը և փոխհատուցումը, նույնիսկ խորհրդանշական, խումբը (ազգը) բուժելու ուղղութամբ կարևոր քայլեր են:












Լիտվայի նախկին նախագահ Վակդա Ադամկուն գիտաժողովի բացման խոսքը հղելիս


Բեռլինում Մաքս Լասկեին հիշատակող գայթաքար, որը սպանվել կամ անհետացել է Սաքսենհաուզենի համակենտրոնացման ճամբարում


Սեուլում Ճապոնիայի դեսպանատան դիմաց կանգնեցված Խաղաղության կամ Սփոփիչ կնոջ արձանը, 2011


Համբուրգում կանգնեցված Ֆաշիզմի դեմ արձանը, Գերմանիա, 1986-1993


Վամիկ Դ. Վոլկան, Մարդկային հոգեբանության ուրվականը. մի «մուսուլման հայի» պատմություն, Փյունիկ հրատարակչատուն, 1-ին հրատ., 2019, 124 էջ (անգլերեն)


ՀՑԹԻ պատվիրակ-ներկայացուցիչ` գիտաշխատող Ռեգինա Գալուստյանը կոնֆերանսին




___________________________________________


1. Ամբողջական տեքստը` https://www.lrt.lt/en/news-in-english/19/1148089/what-is-wrong-with-us-opinion.

2. Van Voren, Robert, Undigested Past: The Holocaust in Lithuania. (On the Boundary of Two Worlds), Rodopi, 2011, pp. 210.

3. 2006 թ. հոդված 4 չեղյալ է հայտարարվել նախագահի կողմից:

4. https://www.internationaldialogueinitiative.com/

5. http://urm.lt/default/en/news/societies-having-not-overcome-their-traumas-pass-them-on-to-future-generations-policy-history-arts-and-medical-experts-say







ՀԵՏԵՎԵ՝Ք ՄԵԶ



ՆՎԻՐԱԲԵՐԻ՛Ր

DonateforAGMI
ՀԱՅՈՑ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՀԻՇՈՂՈՒԹՅՈՒՆԸ ՎԱՌ ՊԱՀԵԼՈՒ ՀԱՄԱՐ

Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտ հիմնադրամի կողմից իրականացվող հատուկ նախագծեր

ՀԱՅՈՑ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ՎԵՐԱՊՐԱԾՆԵՐԻ ՀՈՒՇԱԴԱՐԱՆ

ՀՈՒՇԱԴԱՐԱՆ
ՀՑԹԻ-Ի ԱՆՏԻՊ ՀՈՒՇԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՀԱՎԱՔԱԾՈՒՆ

ՀՑԹԻ-Ի ԱՆՏԻՊ ՅՈՒՇԱԳՐՈՒԹԻՒՆՆԵՐՈՒ ՀԱՒԱՔԱԾՈՆ

ՀՑԹԻ ԳՐԱԽԱՆՈՒԹ

1915
Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի «գրքերի աշխարհը»

ԱՌՑԱՆՑ ՑՈԻՑԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆ

Temporary exhibition
Ինքնապաշտպանական մարտերը Կիլիկիայում Հայոց ցեղասպանության տարիներին

Նվիրվում Է Մարաշի, Հաճընի, Այնթապի ինքնապաշտպանությունների 100-ամյա տարելիցին

ԼԵՄԿԻՆԻ ԿՐԹԱԹՈՇԱԿ

Lemkin
ՀՑԹԻ ՄԵԿՆԱՐԿՈՒՄ Է
2022 Թ. ՌԱՖԱՅԵԼ ԼԵՄԿԻՆԻ
ԱՆՎԱՆ ԿՐԹԱԹՈՇԱԿԸ

ՀՑԹԻ ԴՊՐՈՑԱԿԱՆ ԾՐԱԳԻՐ

genedu
«Հայոց ցեղասպանության թեմայի ուսուցում»
կրթական ծրագիր դպրոցականների համար

ՀՑԹԻ ԿՐԹԱԿԱՆ ԾՐԱԳՐԵՐ

genedu
ՀՑԹԻ ԿՐԹԱԿԱՆ ԾՐԱԳՐԵՐ

ՓՈԽԱՆՑԻ´Ր ՀԻՇՈՂՈՒԹՅՈՒՆԴ

100photo
Կիսվի՛ր ընտանիքիդ պատմությամբ, փոխանցի՛ր հիշողությունդ սերունդներին:
Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտն ապրիլի 24-ին ընդառաջ հանդես է գալիս «Փոխանցի՛ր հիշողությունդ» նախաձեռնությամբ:

ՀԵՂԻՆԱԿԱՅԻՆ ԻՐԱՎՈՒՆՔ

DonateforAGMI

«ՀՑԹԻ» հիմնադրամ
ՀՀ, Երևան 0028
Ծիծեռնակաբերդի խճուղի, 8/8
Հեռ.: +374 10 390981
    2007-2021 © Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտ     Էլ.հասցե: info@genocide-museum.am