26.05.2023
Վահագն Դադրյան
(1926-2019)
Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի աշխատակիցներն այսօր ի հարգանս այցելեցին համաշխարհային ճանաչում ունեցող հայ գիտնական ցեղասպանագետ Վահագն Դադրյանի շիրիմին:
Այսօր՝ մայիսի 26-ին, հայ մեծանուն գիտնական, նշանավոր ցեղասպանագետ և Հայոց ցեղասպանության պատմության նշանավոր գիտակ Վահագն Նորայր Դադրյանի ծննդյան օրն է։ Նա Հայոց ցեղասպանությունը վերապրածների ժառանգ է. նրա ընտանիքը, վերապրելով Հայոց ցեղասպանությունը և անցնելով բռնագաղթի ճանապարհը, հաստատվում է Դամասկոսում, ապա՝ տեղափոխվում Կ․Պոլիս, որտեղ նրա հայրը՝ Հակոբ Դադրյանը, երկրորդ անգամ ամուսնանում է, և 1926 թ․ մայիսի 26-ին ծնվում է Վահագն Նորայր Դադրյանը։
Վահագնի մանկական հիշողություններում պահպանվել էին դրվագներ, երբ Հայոց ցեղասպանությունը վերապրած հայ կանայք տարբեր առիթներով հավաքվում էին թաքուն զրույցների, որոնցում մշտապես հնչում էր «ջարդ» սարսափազդու բառը: Սակայն այդ ժամանակ նա անտեղյակ էր կատարվածից, քանի որ Կ.Պոլսի հայ ընտանիքներում կար այդ թեման չբարձրաձայնելու ընդունված սովորություն։ Խնդիրն այն է, որ քեմալական Թուրքիայում Հայոց ցեղասպանության հիշատակումը պաշտոնապես արգելված էր։
Համալսարանական կրթություն ստանալու համար Վ. Դադրյանը մեկնում է Բեռլին, որտեղ ուսանում է մաթեմատիկա, հետագայում տեղափոխվում է Վիեննայի համալսարան, բայց որոշ ժամանակ անց ամբողջովին փոխում է իր կրթության ուղղվածությունը՝ տեղափոխվելով Վիեննայի համալսարանի փիլիսոփայության ֆակուլտետ:
Այնուամենայնիվ, նրա մասնագիտական վերջնական կողմնորոշման համար շրջադարձային էր ավստրիացի գրող Ֆրանց Վերֆելի «Մուսա լեռան քառասուն օրը» վեպի ընթերցումը, որը ցնցում է երիտասարդին։
Դադրյանը շարունակում է իր կրթությունն արդեն Ցյուրիխի համալսարանում՝ մասնագիտանալով միջազգային իրավունքի ուղղությամբ: Իր ատենախոսությունը նա գրում է սոցիոլոգիայի մասնագիտացմամբ՝ 1954 թ. Չիկագոյի համալսարանում ստանալով դոկտորի որակավորում։
Դադրյանի կյանքում ճակատագրական հերթական իրադարձություններից էր 1965 թ․ Բեյրութում կաթոլիկ հոգևորական Գրիգոր Գերգերյանի հետ հանդիպումը. նա առաջին անգամ իմացավ Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ իրական փաստաթղթերի գոյության մասին:
Հայոց ցեղասպանությունը դիտարկելով միջազգային իրավունքի տեսանկյունից՝ անվանի գիտնականը կարողացավ այն դուրս բերել հուզականության ու զգացմունքների շրջանակներից և փաստագրական նյութի հիմամբ միջազգային-համամարդկային հնչեղություն հաղորդել։
Դադրյանը համեմատական ցեղասպանագիտության
[1] հիմնադիրներից է, ով գիտական համեմատության դաշտ է բերել Մեծ եղեռնն ու Հոլոքոստը։ Հայոց ցեղասպանությանը վերաբերող հիմնահարցերի հետազոտությանը զուգահեռ՝ մեծանուն գիտնականը նաև թուրքական ժխտողականության դեմ անզիջում պայքարող առաջամարտիկներից էր։
Ականավոր ցեղասպանագետի գրչին են պատկանում տարբեր լեզուներով գրված 22 մենագրություն և շուրջ 140 գիտական հոդված, բազմաթիվ հրապարակումներ, ինչպես նաև հարցազրույցներ։ Նրա հիմնական աշխատությունները վերաբերում են Հայոց ցեղասպանության պատմությանը, համեմատական ցեղասպանագիտության հարցերին, ցեղասպանության իրավական, հոգեբանական տեսանկյունների վերլուծությանը։
Դադրյանը ցեղասպանության հարցերին նվիրված դասախոսություններով հանդես է եկել աշխարհի բազմաթիվ համալսարաններում, գիտական և հասարակական մի շարք կենտրոններում, միջազգային դատական ատյաններում։ Գիտական արժեքավոր ժառանգություն է նաև Դադրյանի ստեղծած բազմահազար էջանոց արխիվը։
2019 թ. օգոստոսի 2-ին Վահագն Դադրյանն ավարտեց իր երկրային կյանքը: Հաշվի առնելով նրա միջազգային հեղինակությունը, անկոտրում պայքարն արդարության և Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ իրազեկվածության բարձրացման համար և մեծ գիտական ներդրումը ցեղասպանության ուսումնասիրության գործում՝ ՀՀ կառավարությունը որոշում կայացրեց նրա աճյունը տեղափոխել Հայաստան:
Ավելին տե՛ս՝
Լուսին Սահակյան, «Վահագն Տատրյան. Հայոց Ցեղասպանության ականավոր ուսումնասիրողը», Պատմա-բանասիրական հանդես 1 (2023), 3-33:
Սուրեն Մանուկյան, «Ցեղասպանությունների գիտական դասակարգումների հարցի շուրջ», Ցեղասպանագիտական հանդես 9, no. 2 (2021), 55-75:
Արամ Միրզոյան, «Վահագն Նորայր Դադրյան (Տատրեան)», Ցեղասպանագիտական հանդես 7, no. 2 (2019), 118-121:
Ծանոթագրություններ
[1] Վահագն Դադրյանի անունն է կրում ՀՑԹԻ Համեմատական ցեղասպանագիտության բաժինը։
