28.05.2024


Գարնան դռները բացուեցան … այդ գիշեր Տիկ. Լուսիաի զաւակին տարեդարձի խնջոյքին պիտի մասնակցիմ: Տունին մէջ իրարանցումը ակնբախ էր: Նէնէին ձերքը համբուրեցի եւ թոռան տարեադարձը շնորհաորեցի: Ան ըսաւ թէ տարեդարձը շատոնց անցած է, չեմ գիտէր, թէ ինչու՞ աւելորդ ծաղս կընեն:

Գեղեցիկ սեղան մը պատրաստած էին: Մութին մաքուր հագուած երէք երիտասարդներ եւ երկու օրիօրդներ եկան եւ սեղանին պատուոյ տեղը գրաւեցին: Տիկին Լուսիան բակին դուռը լաւ մը գոցէց եւ ըսաւ.
- Հիմա կրնանք ազատ խօսիլ, Արտաշէսը մերն է, թէեւ պատանի բայց իր գաղտնապահութեան մասին վստահութիւն ունինք…

Երիտասարդներէն մէկը ոտքի ելաւ եւ յուզված ըսաւ. «Ձեզի տալիք լուրս այնքան անակնկալ եւ ուրախալի է, որ առանց յառաջաբանի պիտի ըսեմ, որ Հայաստանի մէջ Հայերը, ԱՆԿԱԽ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹԻՒՆ ՀՌՉԱԿԱԾ ԵՆ. ՀԻՄԱ ՄԵՆՔ ԱԼ ԱԶԱՏ ԱԶԳԵՐՈՒ ԿՈՂՔԻՆ ՄԵՐ ԴՐՈՇԱԿԸ ՈԻՆԻՆՔ»:

Յուզիչ մի ալիքը փոթորկեց սեղանակիցներուն սիրտն ու հոգին, իսկ Պառաւ Նէնէն առանց բառ մը արտասանելու աթոռէն վար պիտի իյնար, եթէ քովինները անմիջապէս չի բռնէին … Վերջապէս Նէնէն խզեց լռութիւնը ու հարցուց. «Տղաս, Թագաւորը ո՞վ է, Անդրանիկ Փաշա՞ն է»:

Լրաբեր Պարօնը բացատրեց, թէ հայկական Հանրապետութեան գոյութիւնը փաստ է, բայց յայտնի չէ թէ ո՞վ է անոր ղեկավարը ... Նէնէն յայտարարեց, որ քանի որ Դրօշակ ունինք, օր մըն ալ Թագաւոր կունենանք:

Եթէ Տիկ. Լուսիա ներկայ չըլլար, պիտի ըսէի, այդ բոլորը սուտ է, որովհետեւ աշխարհիս մէջ հայ չմնաց, եթէ չէք հաւատար, գացէք եւ Շէտատիաի եւ Հասիչեի անապատը պտըտեցէք, ուր անթաղ ոսկորները Հայու մահուան սուգը կողբան... Վերոյիշեալ երիտասարդները կարծեմ գերմանացիներու քով թարգմանի պաշտօն ունէին եւ տիկին Լուսիայի նախածանօթ էին:

Յաջորդ օր կանուխ գացի աշխատանքի: Բայց մտքիս մէջ չեմ կրնար հաշտեցունել թէ քանի որ բոլոր հայերը ջարդուեցան, առանց հայու ինչպէ՞ս հայկական անկախ կառավարութիւն գոյութիւն ունի: Հաւատալս չի գար:

Հատվածում հնարավորինս պահպանվել է բնագրային լեզուն և ուղղագրությունը:

Հատված զեյթունցի վերապրող Արտաշէս Փողասեանի «Յուշապատում. զէյթունցիի մը ոդիսականը 1908-1921» հուշագրությունից

Նարինե Մարգարյան, պ.գ.թ.
ՀՑԹԻ Հայոց ցեղասպանության աղբյուրագիտական ուսումնասիրությունների բաժնի վարիչ, գիտքարտուղար