08.10.2022


ՀՑԹԻ՝ Հայոց ցեղասպանությունը վերապրածների հուշագրությունների շարքում է Սերոբ Հարությունի Թորոսյանի հուշը, որը գրի է առել վերջինիս տղան՝ Գրիգոր Թորոսյանը, 1970 թ. հունվարին:

Սերոբ Թորոսյանը ծնվել է 1904 թ. Արևմտյան Հայաստանի Դիաբեքիրի նահանգի Մադեն քաղաքում: Սակայն, Սերոբի հոր մահից հետո ընտանիքը 1911 թ. տեղափոխվում է Արաբկիր: 14 երեխա են եղել ընտանիքում, որոնցից կենդանի է մնացել Սերոբը, մեծ քույրը և փոքր եղբայրը:

«1915 թ. հոկտեմբերին Երզնկայից եկած աքսորյալների մի քարավանի միացրին նաև արաբկիրցիներից շատերին: Ինձ ու եղբորս էլ միացրին նրանց, չնայած մորս բազմաթիվ խնդրանքներին, որովհետև ես ընդամենը տասնմեկ տարեկան էի, իսկ եղբայրս`յոթ: Իմ ձախ ձեռքը կապել էին եղբորս աջ ձեռքին: Մայրս հազիվ հասցրեց մի փոքրիկ կապոցով հաց ու մի քիչ էլ չոր միրգ դնել մեզ հետ», - գրում է Սերոբ Թորոսյանը:

Քանի որ Սերոբ Թորոսյանի քրոջ ամուսինը զինվորական էր, իր ընտանիքը չեն աքսորում, և 1915 թ. կոտորածի օրերին քույրը և փեսան իրենց խնամքի ներքո են վերցնում փոքրիկ Սերոբին: Սակայն շուտով վերջիններիս տեղափոխում են Հալեպ, և Սերոբը մոր հետ մնում է Մադենում:

1920 թ. մահանում է մայրը: Իր հուշերում Սերոբ Թորոսյանը գրում է.«Դա իմ կյանքի ամենացավալի օրն էր: Դեռ երեկ նա օրհնում էր ինձ. «քար բռնես ոսկի դառնա, ծովն էլ միշտ ծնկիցդ վեր չլինի»:

Իր կյանքը փրկելու համար Սերոբը ստիպված է լինում մահմեդականություն ընդունել և բնակություն հաստատել Յուսուֆ աղայի տանը՝ որպես վերջինիս փեսա: «Քիչ անց մոլլայի գլխավորությամբ գնացինք մզկիթ, որտեղ էլ թլպատեցին ինձ, և «Հայ Սերոբը» դարձավ «Թուրք Նուրի»,- պատմում է Սերոբը:

Այդ ամբողջ ընթացքում Սերոբը փախուստի տարբերակներ է մշակում: Ի վերջո քրոջ ամուսնու և մի քուրդ քարավանապետի օգնությամբ կարողանում է փախչել՝ իր հետ վերցնելով սեփական տան բակում պահած ընտանեկան մասունքը՝ Ավետարանը:

«Մեր այգու ետնամասում մի փոքրիկ փոս արեցի և հետս բերած փափուկ կաշվի մեջ փաթաթեցի մեր տան Ավետարանը, մոմ հալեցի և այն պատեցի մոմով որպեսզի հողի մեջ մնալուց խոնավությունից զերծ մնա: Վերադարձիս ինձ հետ վերցրի Մադենի մեր ունեցվածքների վավերագրերը, որպեսզի այն պահեմ իմ սենյակում»:

Քրոջ ամուսնու օգնությամբ հասնելով Հալեպ՝ մեկընդմիշտ ազատվում է Յուսուֆ աղայից ու մահմեդականությունից. «Ես խոստովանեցի և հաղորդություն ստացա ու թուրք Նուրիից վերստին դարձա իմ ազգությանն ու կրոնին` որպես Սերոբ Թորոսյան»,- գրում է հուշագիրը:

2008 թ. Սերոբ Թորոսյանի տղան՝ Գրիգոր Թորոսյանը, իր հոր հուշերը, մի քանի լուսանկար և Ավետարանը հանձնել է Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտին: Հրաշքով փրկված Ավետարանը ընդգրկված է Հայոց ցեղասպանության թանգարանի մշտական ցուցադրության մեջ:

Քրիստինե Նաջարյան
ՀՑԹԻ կրթական ծրագրերի պատասխանատու