Միսիոներ, հիվանդապահ և բժիշկ, բողոքական սարկավագ, Հայոց ցեղասպանության ականատես, հազարավոր հայ որբերի և այրիների փրկող և խնամող։ Այս բոլորը շվեյցարացի Յակոբ Կյունցլերի մասին է։ Նա շուրջ 50 տարի ծառայել է Ուրֆայում և Ղազիրում (Լիբանան)՝ օգնելով հազարավոր մարդկանց, որոնց մեծամասնությունը հայեր էին։

Կյունցլերի կյանքի «նախաարևելյան» 28 տարիները, կարծես, մի երկար ճանապարհ լինեին, որոնք նախապատրաստեցին նրան իր ապագա կյանքի գործը պատվով իրականացնելուն։ Վաղ տարիքում կորցնելով իր ծնողներին՝ նա սկզբնական փուլում զբաղվել է հյուսնագործությամբ, ապա Բազելում ստացել բժշկի օգնականի և հիվանդապահի մասնագիտություն։ Այս ամենը ոչ միայն պատրաստեց նրան մասնագիտական առումով, այլև՝ «մարդկային»: Կյունցլերը սեփական փորձից գիտեր՝ ինչ է նշանակում վաղ հասակում որբանալը։ 1899 թ. Յոհաննես Լեփսիուսի «Գերմանական արևելյան առաքելությունը» Յակոբ Կյունցլերին առաջարկեց ստանձնել բժշկի օգնականի պաշտոնն այդ կազմակերպության՝ Ուրֆայում գտնվող որբանոցին կից գործող հիվանդանոցում։ Իր մարդկային և մասնագիտական որակների շնորհիվ նա կարողանում է ձեռք բերել տեղի բազմազգ բնակչության հարգանքն ու վստահությունը։

Հայոց ցեղասպանության տարիներին Կյունցլերը մշտապես գտնվել է Ուրֆայում, որը հայերի դեմ իրագործված ցեղասապանության կիզակետերից մեկն էր։ Նա ոչ միայն այդ ամենի ականատեսն է եղել, այլև փորձել է հնարավորինս օգնել թուրքական իշխանությունների զոհ դարձած հայերին։ Հետագայում Կյունցլերը մասնակցել է նաև մահմեդականների մոտ գտնվող հայ կանանց և երեխաների ազատագրմանը։

Առաջին աշխարհամարտի ավարտից հետո «Գերմանական արևելյան առաքելությունը»` որպես պարտված երկրի ներկայացուցիչ, ստիպված էր դադարեցնել իր գործունեությունը Թուրքիայում։ Այդ ժամանակ Կյունցլերը կարևոր դերակատարություն է ունեցել Ուրֆայի գերմանական որբանոցին պատկանող շինությունների պահպանման և այնտեղ ապաստան գտած հայերի վիճակը հնարավորինս բարելավելու գործում։

1919 թվականին Կյունցլերը վերադարձել է Շվեյցարիա, սակայն արդեն 1922 թվականին նա դարձյալ Ուրֆայում էր, այս անգամ արդեն որպես Մերձավոր Արևելքի նպաստամատույցի աշխատակից՝ զբաղվելով հայ որբերի խնամքով և հաշվապահությամբ։ Նույն թվականի գարնանը Մերձավոր Արևելքի նպաստամատույցը, հաշվի առնելով Թուրքիայում ստեղծված աննպաստ իրադրությունը, որոշում կայացրեց իր խնամքի տակ գտնվող հայ որբերին տեղափոխել Հունաստան, Կովկաս, Սիրիա և Լիբանան։ Կյունցլերի մեծ փորձն ավելի քան տեղին եղավ այդ գործում․ մինչև 1922 թվականի նոյեմբեր նա Ուրֆայից, Մարդինից, Դիարբեքիրից, Խարբերդից, Արաբկիրից, Ակնից և Մալաթիայից մոտ 8000 հայ որբեր տեղափոխեց Սիրիա։

Շարունակելով իր համագործակցությունը Մերձավոր Արևելքի նպաստամատույցի հետ՝ Յակոբ Կյունցլերը 1923 թվականի փետրվարին գլխավորեց լիբանանյան Ղազիրում բացված որբանոցը, որտեղ կենտրոնացվել էին 1400 հայ որբեր։

1928 թվականից Կյունցլերը ծառայության անցավ Հայ օգնության շվեյցարական ընկերությունում և շարունակեց կարոտյալ հայերի օգնության գործը։ Իր գործունեության ողջ ընթացքում Կյունցլերը հայ որբերին շրջապատում էր խնամքով և ջերմությամբ՝ փորձելով մեղմել որբության դառնությունը ճաշակած երեխաների տառապանքը։ Սակայն միևնույն ժամանակ նա չէր չարաշահում նման մոտեցումը որբերի շրջանում կարգապահության մակարդակը բարձր պահելու համար։ Բացի այդ, Կյունցլերը միշտ ձգտում էր իր խնամքի տակ գտնվող որբերին հնարավորինս նախապատրաստել ինքնուրույն կյանքին՝ զբաղվելով նրանց կրթությամբ և որևէ արհեստի տեր դարձնելով։

Իր բազմամյա անձնվեր գործունեության շնորհիվ նա հայերի կողմից կոչվում է «պապա Կյունցլեր»։ Հարկ է նաև նշել, որ Արևելքում ողջ ծառայության ընթացքում Կյունցլերի կողքին էր իր հավատարիմ կինը՝ Էլիզաբեթ Կյունցլերը (Բենդերը), ով մշտապես կիսում էր իր ամուսնու կյանքի բոլոր դժվարություններն ու զրկանքները և հավասարապես սիրելի էր հայերի կողմից։





Արամ Միրզոյան
ՀՑԹԻ ավագ գիտաշխատող