08.01.2020


2019 թ. դեկտեմբերի 6-8-ը Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի տնօրեն Հարություն Մարությանը մասնակցեց Հունաստանի համապոնտական դաշնության (Pan-Pontian Federation of Greece) Ցեղասպանությունների կանխարգելմանը նվիրված միջազգային գիտաժողովին (International Conference for the Prevention of Genocides)։

Գիտաժողովի օրերը հատուկ հարմարեցված էին այնպես, որպեսզի նախորդեն ՄԱԿ-ի կողմից ընդունված Ցեղասպանության հանցագործության կանխարգելման, զոհերի հիշատակի և արժանապատվության միջազգային օրվան (դեկտեմբերի 9)։ 2019 թվականին լրանում էր Օսմանյան կայսրության մերձսևծովյան տարածաշրջանում՝ Պոնտոսում՝ հույների ցեղասպանության 100-ամյակը։

Գիտաժողովը բաղկացած էր երկու թեմատիկ բաժիններից։ Առաջին բաժնի խնդիրներից էր անդրադարձը ցեղասպանության հանցագործության բազմապիսի դրսևորումներին Արևելյան միջերկրածովյանի և Սև ծովի տարածաշրջանում՝ Օսմանյան կայսրության գոյության վերջին տասնամյակի ընթացքում։ Պատմական տվյալներից զատ (նկատենք, որ խնդրի շուրջ մենագրություն ունի ՀՑԹԻ նախկին գիտքարտուղար, տնօրենի նախկին ժամանակավոր պաշտոնակատար, պ.գ.թ. Գևորգ Վարդանյանը), քննության ենթարկվեցին հանցագործության իրավական տեսանկյունները, կարևորվեց հատկապես Օսմանյան կայսրության կողմից իրականացված ցեղասպանությունների միջազգային ճանաչման դերը։ Գիտաժողովի երկրորդ բաժնում քննության ենթարկվեցին աշխարհի տարբեր երկրներում տեղ գտած հայտնի ցեղասպանությունները, այդ կերպ առաջարկելով համեմատական մոտեցումներ ցեղասպանության հանցագործության մեկնաբանումների մեջ։

Հ. Մարությանի զեկուցումը վերնագրված էր «Հիշել, թե՞ մոռանալ դժվարին անցյալը. հայացք Երևանից»։ Բանն այն է, որ մի շարք տասնամյակներ Պոնտոսի հույների ցեղասպանության խնդիրը չէր բարձրաձայնվում Հունաստանում։ Ինչպես ցույց տվեց բուն գիտաժողովը, նաև շփումները կազմակերպիչների, պոնտոսցի հույների ժառանգների ներկայացուցիչների հետ՝ այդ հանցագործությունը չի մոռացվել, դրա հետևանքները մինչ օրս էլ հուզում են Հունաստանի պոնտական համայնքին, սկսել են որոշակի դեր խաղալ նաև Հունաստանի արտաքին քաղաքականության մեջ՝ պայմանավորված, հատկապես, Թուրքիայի ներկայիս ղեկավարության շարունակական ժխտողականությամբ, ագրեսիվ գործելակերպի դրսևորումներով ու հայտարարություններով։ Մարությանի զեկուցման ժամանակ նիստավարն էր Հունաստանի հայկական ազգային կոմիտեի նախագահ Հռիփսիմե Հարությունյանը, ով իր խոսքի սկզբում հակիրճ ներկայացրեց իր ղեկավարած կազմակերպության գործունեությունը։

Դեկտեմբերի 6-ի երեկոյան, Ակրոպոլիսի թանգարանի հանդիսությունների սրահում գիտաժողովի պաշտոնական բացմանը ելույթ ունեցավ Հունաստանի վարչապետ Կիրիակոս Միցոտակիսը, հունական սփյուռքի և փորձագիտական հանրության ներկայացուցիչներ, նաև միջազգային իրավունքի հանրահայտ մասնագետ Ալֆրեդ դե Զայասը, ինչպես և ցուցադրվեց կարճամետրաժ ֆիլմ Ռաֆայել Լեմկինի կողմից «ցեղասպանություն» եզրույթի ստեղծման մասին։

Գիտաժողովի հաջորդող օրերին ելույթներ ունեցան հայտնի ցեղասպանագետներ Թեսսա Հոֆմանը, Բեննի Մորիսը, Դրոր Զէէվին, Պոնտոսի հույների ցեղասպանության մասին բազմաթիվ աշխատությունների հեղինակ Կոնստանտինոս Ֆոթիադիսը (նա իր մի շարք աշխատություններ սիրով նվիրեց ՀՑԹԻ գրադարանին), Ալֆրեդ դե Զայասը, Հենրի Թերիաուն, Սէմյուէլ Տոտտենը և Իսրայել Չառնին, ինչպես և թուրք մտավորականներ Չենգիզ Ակտարն ու Թամեր Չիլինգիրը, Ռուանդայի ցեղասպանության ականատես Կարլ Ուիլկինսը, եզդիների շարունակվող ցեղասպանության մասին խոսք ասաց «Յազդա» կազմակերպության ղեկավար Հայդեր Էլիասը, մի շարք այլ հայտնի, ինչպես և հույն մասնագետներ։ Գիտաժողովի ավարտին Ակրոպոլիսի լանջի մերձակայքում գտնվող Նիքսի բլրի գագաթից (Pnyx Hill)՝ որտեղ մ.թ.ա. 6-րդ դարից սկսած հավաքվում էին Աթենքի քաղաքացիները՝ քաղաքի համար կարևորագույն որոշումները ժողովրդավարական ճանապարհով ընդունելու համար՝ գիտաժողովի ակադեմիական հանձնախմբի ղեկավար, 89-ամյա Իսրայել Չառնին ընթերցեց գիտաժողովի հայտարարությունը։ Նույն օրվա երեկոյան գիտաժողովի մասնակիցներին ու կազմակերպիչ¬նե¬րին իր նստավայրում ընդունեց և ավելի քան մեկ ժամ զրուցեց Հունաստանի նախագահ Պրոկոպիս Պավլոպուլոսը։