19.01.2018


«Հրա՛նտ, սիրելի՛ս, 1915 թ.-ի մասին ես շատ բան չեմ հիշում, բայց իմ կենսագրությունն ու ինձ նման բազմաթիվ վերապրողների կենսագրություն փաստաթուղթ է ցեղասպանության մասին»:

Լուսի(ն)ե Չաքըրը գյուրունցի արհեստագործ, հինգ երեխաների հայր Մանուել Աշոտյան էֆենդիի դուստրն էր: Նա հոր միակ աղջիկն էր, հայրը նրան Ահչիգ (Աղջիկ) էր կոչում և այդպես էլ նրա անունը մնաց Ահչիգ: Սեբաստիայի Քանգալի որբանոցի հայ աղջնակներից մեկն էր՝ Հայոց ցեղասպանությունից հրաշքով փրկված, հայկական քարավաններից ընտրված և որբատուն հանձնված մանկահասակ աղջնակներից էր:

Լուսիե Չաքըրը Հրանտ Դինքի մայրական կողմից տատն էր:

1915 թվականն էր: Լուսիեի ավագ եղբայրը՝ Արտաշեսը, Ամերիկա էր մեկնել՝ կրթություն ստանալու: Ողջ ընտանիքը, ինչպես հիշում են ազգակիցները՝ նրա պատմածի համաձայն, «չորս աչքով» սպասում էին Արտաշեսից նամակի. երեկոյան դուռը թակում են, բայց փոստատարի փոխարեն ոստիկանն էր:

Կ. Պոլսից ստացված մի հեռագիր տեղեկացնում է, որ կոտորած է սկսել: Հայերին խումբ-խումբ տեղահանում են: Փոքրիկ Լուսիեն՝ հոր միակ աղջիկը, եղբայրների հետ սպասում է իրադարձությունների ընթացքին: «Իմիջայլոց, այսպես կոչված «մարդկանց որսորդները» այդ խմբերից, քարավաններից ընտրում էին նրանց, ովքեր աչքի էին զարնում թե՛ գեղեցկությամբ, թե՛ առողջությամբ: Լուսիեն ևս հայտնվում է նրանց ուշադրության կենտրոնում…»,- հիշում են նրա ազգակիցները՝ հավելելով, սակայն, որ Լուսիեն 1915 թ. մասին շատ բան չէր հիշում:

Մեծահարուստ բազազ (կտորավաճառ) Միհրի Բեյը քարավանից ընտրում է երեք մանկահասակ աղջնակի՝ իր մեծ առանձնատանը ծառայելու համար, նրանց մեջ էր նաև Լուսիեն: Նա ընտանիքին հրաժեշտ է տալիս՝ բռնելով առանձնատան ճամփան:

«Մայրս գյուրունցի է, հայրս՝ Անդոն՝ էրզրումցի… մայրս Գյուրունից Սեբաստիա է գնացել, այստեղ Միհրի Բեյ անունով մեկի առանձնատանն է մնացել մի քանի փոքրիկ հայուհիների հետ՝ նրա առանձնատանը աշխատանքով ծառայեցնելու համար», - հիշում է նրա որդի Արմենակ Չաքըրը:

Միհրի Բեյը շվայտ կյանքով ապրող մեկն էր, իսկ կինը բարեխիղճ էր: Մի ընթացք հետո աղայի կինը, իրենց առանձնատանը խոհարար աշխատող Հակոբին գաղտնի կանչելով հանձնարարում է, որ այդ երեք աղջնակներին ծածուկ տանի Սեբաստիայում բացված որբատուն (Ամերիկյան Քոլեջի): Թե ինչու է այդպես որոշել, ըստ հարազատների հուշերի, հնարավոր չէր ասել, հավանաբար՝ երեխաների համար առավել բարենպաստ պայմաններ ապահովելու համար: «Որբատունը երեխաների համար պատսպարան էր, ազատում», - հիշում է Հրանտ Դինքի եղբայր Երվանդ Դինքը: Շատ չէր անցել, սակայն, երբ որբատունը հաստատած և տնօրինած կինը հիվանդանում և մահանում է, այն փակվում է, իսկ երեխաները՝ բաժանվում, ցրվում:

Այնուհետև Լուսիեն կյանքի դժվար ուղիներով է անցնում, մինչև չի հանդիպում իր ապագա ամուսնուն՝ էրզրումցի Անդրանիկին. կարտոֆիլների դաշտում աշխատելու տարիներին հանդիպում և ամուսնանում է Անդրանիկ(Անդո) Չաքըրի հետ:

Սեբաստիայում էրզրումցի Անդոն մի օր հանդիպում է իր համերկրացիներից մեկին, ումից իմանում է, որ իր ընտանիքի անդամներն այլևս ողջ չեն: Այս պատճառով նա հոգեբանական ծանր ապրումներ է ունենում: Նրա համերկրացին, մտածելով, որ այս վիճակից նա կկարողանա դուրս գալ՝ ընտանիք կազմելով, խորհուրդ է տալիս, որ դաշտում աշխատող մի բարձրահասակ, խստահայաց, ընդգծված գեղեցկությամբ և հպարտությամբ մի հայուհի կա, ով «երբևէ որևէ տղամարդու դեմքի չի նայել»: «Թուրքին գնալ չցանկանալով»` այսպես Լուսիեն ամուսնանում է էրզրումցի Անդրանիկի (Անդո) հետ: Երեսունն անց Անդոն և տասնվեցը նոր բոլորած Ահչիգը ամուսնանում են՝ տեղավորվելով Քանգալում: Վեց երեխա են ունենում՝ երեք աղջիկ, երեք տղա՝ Հայկազ, Սաթենիկ, Սարգիս (Մուսթաֆա), Արմենակ, Նվարդ (Գյուլվարդ), Սիրանուշ:

Նվարդը Հրանտ Դինքի մայրն էր:

Հրանտ Դինքը, աշխատում էր իր տատից գրի առնել բոլոր հուշերը, քանի որ ասում էր, որ «ամեն հայ մի փաստաթուղթ է»: Տատն ընտանիքում և շրջապատում հարգանք վայելող հայուհի էր, ում խոսքը ծանրակշիռ էր: Նա Հրանտ Դինքի և իր եղբայրների կյանքում որոշիչ դերակատարում է ունեցել: Երբ Դինքի ծնողներն ամուսնալուծվում են, Դինքի գլխավորությամբ և նախաձեռնությամբ երեք եղբայրներով տանից փախուստի են դիմում: «Տանից փախուստի դիմած և փողոցներում կորսված երեք եղբայրներ... Ես և եղբայրներս միասին Գումգափուի փողոցներով շարունակ վազում էինք ու վազում... Որքա՞ն դա տևեց՝ չգիտեմ... Վերջապես ոստիկանությունը գտնում է մեզ... Գումգափուի ձկնորսական պահոցում՝ մի քթոցի մեջ երեքս, որքան ուժ ունեինք փարված մեկս մյուսին՝ քնած, անոթի և ծարավ», - հիշում է Հրանտ Դինքը:

Այս դեպքից հետո Լուսիեն գնում է Գետիկփաշայի Հայ բողոքական եկեղեցաշենքի ներքնահարկում գործող Ժողովարան (Մանկանց բույն) որբանոցի տնօրեն, Կազդուրման Կայանի տնօրեն Հրանտ Քյուչյուքգյուզելյանին խնդրելու, որ վերջինս երեխաներին ապաստան տա իրենց մոտ: Սկզբում նա մերժում է, քանի որ իրենց մոտ միայն հայ որբացած և աղքատ երեխաներին էին ապաստան տալիս, ինչպես նաև երեխաների թիվը գերազանցել էր սահմանված քանակը:

Հրանտ Քյուչյուքգյուզելյանը Գետիկփաշայի հայ բողոքական եկեղեցում կուսակրոն քահան էր, ով որբացած հայ մանուկներին առաջին ապաստան տվողն էր, նա հայ մանուկների փրկության գործը նախաձեռնողներից էր:

Լուսիեն, սակայն, երբ պատմում է ձկնորսական քթոցի մասին, նրա բարեխոս-միջնորդությամբ տնօրենը համաձայնում է կացարան տալ:

Լուսիեն ապրել է շատ երկար, ինչպես մտերիմներն են նշում՝ գուցե իր չապրված մանկության, չապրված օրերը վերապրելու:


Էլինա Միրզոյան, ՀՑԹԻ գիտաշխատող