28.04.2018

«Մալաթիան երկրային դրախտ էր: Ամեն տուն ուներ երկու աղբյուր` մեկը խմելու, մյուսը լվացքի համար: Ամեն տանտիրուհի զբաղված էր չիր ու աղանդեր պատրաստելով: Արդյունքն անմրցելի էր: Մալաթիացիների տքնաջան աշխատանքի և բացառիկ ճաշակի շնորհիվ Մալաթիան դարձել էր վայելքի և առատ բերքի եզակի շտեմարան: Այս դրախտավայրը հայտնի էր իր ընտիր մրգերով, ցորենով, իր ծխախոտով, մետաքսով ու կանեփով:

Մալաթիացի հայը խառնվածքով հպարտ էր, ըմբոստ, չհանդուրժող, այդ պատճառով թուրքերը համեմատաբար զուսպ էին իրենց պահում նրանց հանդեպ:

Մալաթիայում ապրում էին հայեր, թուրքեր, քրդեր, հույներ: Այստեղ քսան հազար հայ էր բնակվում»,- գրում է արևմտահայ գրող, հասարակական գործիչ Սեդրակ Շահենն իր գրքում:

Գործում էր երեք եկեղեցի: Կրթական համակարգը բավականին զարգացած էր: Կային բազմաթիվ դպրոցներ: Շատ հայտնի էր «Եփրատ» քոլեջը: Մալաթիայում անուս մարդ գրեթե չկար:

Մալաթիան փայլուն մտավորականներ ուներ՝ պատվելի Կիրակոս Խաչատուրյանը, բանաստեղծ Ռուբեն Որբերյանը և այլոք: Նրանցից շատերը «Եփրատ» քոլեջն էին ավարտել: 1895 թվականին՝ համիդյան կոտորածների շրջանում, Մալաթիայի Մայր եկեղեցում մղված ինքնապաշտպանության ժամանակ, Հնչակյան առաջին խումբը քաջաբար կռվեց թուրքերի դեմ. ութօրյա մարտերում թուրքերը տվեցին 1200 զոհ և ստիպված դադարեցրին կռիվը: 500 հայ զոհվեց, բայց փրկվեց ժողովուրդը: Պապիկս էլ է ծնվել ու մեծացել Մալաթիայում: Ահա նրա պատմությունը (պատմել է հայրս`Սարգիսը):

Մանվել Թևեքելյանը ծնվել է 1906թ. ապրիլին (օրը չի հիշում), Մալաթիա քաղաքի Բաբուքլու փողոցում, իր ժամանակի համար բարեկեցիկ համարվող ընտանիքում: Մեծ, երկհարկանի, կապույտ քարերով շարված տանն է ապրել նրանց գերդաստանը՝ 24 հոգի (մինչ օրս էլ տունը կանգուն է, քրդեր են ապրում):

Մեծ գերդաստանի նահապետ Սարգիս Թևեքելյանը՝ Մանվելի հայրը, բավական ունևոր և ճանաչված շապկագործ է եղել: Մալաթիայում սեփական խանութներ է ունեցել: Մանվելի մանկությունն անցել է անհոգ: Ավանդապահ, համերաշխ նրանց ընտանիքում ազգային բոլոր տոները մեծ շուքով էին նշվում:

Երբ Մալաթիայում սկսվում է բռնագաղթը, այնպես է ամեն ինչ իրար խառնվում, որ Մանվելը կորցնում է իր հարազատներին: Շատ մեծ դժվարությամբ նրան հաջողվում է փախչել: Մանկահասակ Մանվելին գտնում է մի թուրք պաշտոնյա, բերում իր տուն և որոշ ժամանակ պահում նկուղում. քանի որ թուրքերին պատժում էին «գյավուր» թաքցնելու համար: Մանվելին շատ լավ են վերաբերվում. կերակրում են, հագուստ տալիս: Ձմռան մի ցուրտ առավոտ սկսվում են խուզարկությունները: Թուրք պաշտոնյան Մանվելին իջեցնում է ջրհորի մեջ, ծածկում այն ծղոտով ու շորերով: Ոչինչ և ոչմեկի չեն գտնում: Տասներկու ժամ ջրհորում մնացած Մանվելին դուրս են բերում համարյա կիսամեռ: Բարի թուրքին հաջողվում է ցրտահարված երեխայի մարմինն օղիով շփելով կենդանացնել: Հետո նրան անձամբ հանձնում է ամերիկյան որբանոց: Որոշ ժամանակ անց ամերիկյան որբանոցի երեխաներին տեղափոխում են Սիրիա, իսկ 1922-ին՝ Եգիպտոսի Ալեքսանդրիա քաղաք: Այնտեղ նա գտնում է իր քրոջը` Հեղինեին, ով Մանվելից մեծ էր չորս տարով: Երկար բաժանումից հետո քույր ու եղբայր խոստանում են այլևս չբաժանվել: Շատ դժվար ժամանակներ էին սպասում նրանց: Տարիներ անց մի հայ երիտասարդ ամուսնության առաջարկություն է անում Հեղինեին: Եթե ամուսնանային, պիտի մեկնեին Ամերիկա: Հեղինեն ասում է, որ միայն մեկ պայմանով կհամաձայնի, եթե իրենց հետ տանեն նաև եղբորը: Երիտասարդն առանց Հեղինեի է մեկնում Ամերիկա: Հետագայում Հեղինեն ամուսնանում է Սեդրակ Մնղիկյանի հետ: Մալաթիացու համառ աշխատասիրության շնորհիվ շապկագործները կարողանում են բարելավել իրենց կենսապայմանները, ձեռք են բերում մի քանի խանութ Ալեքսանդրիայում: Փորձում են գտնել հարազատներին, բայց չի հաջողվում:

Հայրենադարձության տարիներին՝ 1947-ին, նրանք ներգաղթում են հայրենիք` Հայաստան, ապրում են Լենինականում: Մանվելն ամուսնանում է հայրենադարձ Աղավնի Սեմերջյանի հետ, ով նույնպես անցել էր շատ դժվարին ճանապարհ: Իր հոր անունով Մանվելը տղային կոչում է Սարգիս: Հայրս` Սարգիսը, պատմում է, որ իր հայրը երկար ժամանակ չէր կարողանում պատմել կոտորածներից, հուզվում էր, կրած տառապանքների ու զրկանքների հիշողությունները չափազանց թարմ էին: Այդ մասին խոսել է ընդամենը երկու անգամ: Նրանք շարունակում էին փնտրել հարազատներին: Ճակատագրական է դառնում նրա տված հայտարարությունը, որը տպագրվում է 1960 թվականին՝ «Հայրենքի ձայն» թերթում: Մանվելը տեղեկություններ է հաղորդում իր և քրոջ մասին: Քիչ ժամանակ անց արձագանքում են հորեղբոր տղաները` Հակոբ և Հայկազ Թևեքելյանները: Նրանք ապրում էին ԱՄՆ-ի Բոստոն քաղաքում: Սկսվում է նամակագրական կապը հարազատների հետ: 1962 թվականին Հայկազը գալիս է հայրենիք` հանդիպելու հարազատների հետ:

Մանվելը կյանքից հեռանում է 1986թ. փետրվարի 10–ին Լենինականում:

Մեծ գերդաստանից փրկվել են չորս երեխաները` Մանվելը, Հեղինեն և նրանց հորեղբորորդիները` Հակոբն ու Հայկազը: Նրանք ամուսնացան, ունեցան շատ երեխաներ՝ վառ պահելով իրենց սրտում երբեմնի փառահեղ գերդաստանի հուշը: Թե՛ Հայաստանում, թե՛ ԱՄՆ-ում բնակվող Թևեքելյաններն իրենց մեծ ներդրումն են ունեցել քաղաքականության և բիզնեսի ոլորտներում, ինչպես նաև Հայոց ցեղասպանության ճանաչման գործում:


Թևեքելյանների մասին տեսանյութ է պատրաստել նաև Հանրային հեռուստաընկերությունը, կարող եք դիտել.

https://www.youtube.com/watch?v=ZXIpClpW44g&feature=youtu.be



Պատրաստեց Հայոց ցեղասպանության վերապրողի թոռնուհին՝ ՀՑԹԻ էքսկուրսավար Անժելա Թևեքելյանը