Ապրիլի 02, 2009 թ.

ԿՅԱՆՔԻ ՈՒ ՄԱՀՎԱՆ ԴՐԱՄԱՆ.
ՄԵԾ ԵՂԵՌՆԸ ՊԱՏԿԵՐՈՂ ԼՈՒՍԱՆԿԱՐԱՅԻՆ ՄԻ ՇԱՐՔԻ ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ

Հայոց ցեղասպանությունը վավերագրված է հարյուրավոր լուսանկարներով, որոնք հստակ պատկերացում են տալիս մարդկային ողբերգության ու զրկանքների, նվաստացումների ու կյանքի համար մաքառումների մասին: Դրանք միաժամանակ լուրջ փաստարկ են հանդիսանում թուրքական ժխտողականության դեմ:

Այդ լուսանկարների շարքում առանձնանում են տարբեր տարիների հրատարակություններում ներկայացված այս չորս լուսանկարները: Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի կողմից վերջերս իրականացված ուսումնասիրության և բացահայտումների արդյունքում հաջողվեց պարզել, որ դրանք արվել են նույն լուսանկարչի կողմից, միևնույն վայրում և ներկայացնում են 1915 թ. բռնագաղթի ենթարկված հայ տարագրյալների հոգեվարքի վերջին դրվագները Միջագետքում: Լուսանկարների բնօրինակները պահպանվում են Վենետիկի Սբ. Ղազար կղզու Մխիթարյան միաբանության պահոցում և առաջին անգամ հրատարակվել են 1919թ. Փարիզի հաշտության կոնֆերանսին ներկայացնելու համար պատրաստված “Chemin de la Croix. Quelque tableaux de dernier episode du grand drame” վերնագրով գրքույկում: Իսկ Վենետիկում դրանք հայտնվել էին այն բանից հետո, երբ Հալեպում դրանք առգրավվել են թուրք ռազմագերիներից անգլիացի մի սպայի կողմից և տարվել Եգիպտոս: Այստեղից էլ դրանք հայտնվել են Մխիթարյան միաբանությունում: Առաջին լուսանկարում պատկերված են 6 հոգի, որոնցից 4-ը երեխաներ են: Նրանցից առանձնանում է գլխաշորով աղջիկը, քանի որ նա ներկա է բոլոր չորս լուսանկարներում, որոնցում և արձանագրված է նրա կյանքի ու մահվան պատմությունը: Նրանից բացի բոլոր չորս լուսանկարներում պատկերված է նաև մի փոքրիկ տղա (առաջին լուսանկարի կենտրոնում):

Առաջին, երկրորդ և չորրորդ լուսանկարների խորապատկերներն ակնհայտորեն նույնն են, ինչը թույլ է տալիս փաստել, որ լուսակարներն արվել են միևնույն վայրում, թերևս միջագետքյան ինչ-որ բնակավայրում: Երկրորդ և չորրորդ լուսանկարներում երևացող բույսը նման է արմավենու, ինչից կարելի է ենթադրել, որ լուսանկարներն արվել են Միջագետքում:

Առաջին լուսանկարում պատկերված են 6 հոգի` ծայրահեղ հյուծված և կիսամերկ վիճակում: Նույն 6 հոգին պատկերված են նաև երկրորդ և երրորդ լուսանկարներում: Տարիքով ամենաավագները հետին պլանում` պատի տակ նստած երկու կանայք են, որոնցից մեկը գլխաշորով է, մյուսը` կիսամերկ: Երեխաներից երկուսը գլխաշորով կնոջ կողքին են նստած, մյուս երկուսը` կիսամերկ կնոջ առջևում:

Երկրորդ լուսանկարում հայտնվում է ինչ-որ տղամարդ` հավանաբար թուրք պաշտոնյա, ով հացի կտորը ձեռքին ծաղրում է հայ սովյալներին: Երևում է, որ ամենահյուծվածը գլխաշորով աղջիկն է, ով պարզում է ձեռքը դեպի հացը` պառկած վիճակում:

Երրորդ լուսանկարում պարսպապատի տակ հանգրվանած հայ տարագրյալները կաթսայի մեջ ինչ-որ բան են եփում: Ակնհայտ է, որ այս լուսանկարում գլխաշորով աղջիկն անկարող է շարժվել և, ամենայն հավանականությամբ, կյանքի վերջին րոպեներն է ապրում:

Չորրորդ լուսանկարում գլխաշորով աղջիկը պառկած է պատգարակին և հավանաբար արդեն մահացած է: Պատգարակը տանող երիտասարդ աղջիկներն ու պատանին այս լուսանկարների շարքում առաջին անգամ են հայտնվում, և դատելով այն հանգամանքից, որ հագուստով են, կարելի ենթադրել, որ նրանք այստեղ հայտնված հայ տարագրյալների նոր խմբից են: Պատգարակը տանող տղայի հետևում երևում է գետնին պառկած ֆեսով փոքրիկ տղան, ով, հավանական է, նույնպես մահացած է: Վերջին լուսանկարում` լուսամուտի տակ նստած շապիկով տղան, թերևս միակ կենդանի մնացածն է առաջին լուսանկարում պատկերված բռնագաղթված հայերի խմբից: